Steam texnologiyasi

---

FIZIKA FANINI O’QITISHDA ILMIY TADQIQOT METODLARI VA 
STEAM TEXNOLOGIYASI 
 
Axmedova Zamira Raxmatovna 
[e-mail]
Qashqadaryo viloyati, Kitob tumani, 32-maktab 
Annotatsiya: Fizika grekcha “tabiiy”, “tabiat” so’zlaridan olingan bo’lib, tabiiy 
borliq haqidagi fan hisoblanadi. Fizika fanini maktabda o’qitish o’quvchilarning 
borliq haqidagi, atrof-olam haqidagi bilimlarini oshirishga yordam beradi. Bugungi 
kunda mamlakatimizda uzluksiz ta’limni rivojlantirish, xalqaro texnologiyalarni xalq 
ta’limiga olib kirish takomillashmoqda. Ushbu maqola fizika fanini o’qitishda ilmiy 
tadqiqot metodlari va STEAM texnologiyasining ahamiyatiga bag’ishlangan.
Kalit so’zlar: BBB metodi, “Test” metodi, STEAM texnologiyasi, Evristik 
ta’lim metodi. 
 
RESEARCH TECHNIQUES AND STEAM TECHNOLOGY IN TEACHING 
PHYSICS 
 
Axmedova Zamira Raxmatovna 
[e-mail] 
School No 32, Kitob district, Khashkadarya region 
Abstract: Physics Greek is a science about natural existence, derived from the 
words” natural“,” nature". Teaching physics in school helps to increase the students' 
knowledge about being, the surrounding world. Today, the development of 
continuous education in our country, the introduction of international technologies 
into public education is improving. This article is devoted to the methods of scientific 
research in the teaching of physics and the importance of STEAM technology. 
Keywords: method of BBB, method of test, technology of STEAM, education 
method named Evristik 
Bugungi kunda mamlakatimizda innovatsion va ilmiy salohiyatni rivojlantirish 
yo’lida harakat shiddat bilan ortib borayotgan bir davrda yosh avlodning tarbiyaviy, 
ma’naviy- axloqiy , innovatsion, ilmiy va intellektual salohiyatini yuksaltirish, o’quv 
jarayonlariga yangi-yangi o‘qitish metodlari, texnologiyalari va innovatsiyalarni 
tatbiq qilish asosiy burchimizdir.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi “O’zbekiston 
Respublikasi xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini 
"Science and Education" Scientific Journal
August 2020 / Volume 1 Issue 5
www.openscience.uz
259

---

tasdiqlash to’g’risida”gi famonida ham O’zbekiston Respublikasida umumiy o’rta va 
maktabdan tashqari ta’limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo’nalishlarini belgilash, 
o’sib kelayotgan yosh avlodni ma’naviy –axloqiy va intellektual rivojlantirishnisifat 
jihatdan yangi darajaga ko’tarish, o’quv-tarbiya jarayoniga ta’limning innovatsion 
shakllari va usullarini joriy etish maqsad qilingan.
Ta’lim, bir so’z bilan aytganda, mamlakatning kelajakdagi istiqbolini 
ta’minlaydigan yosh avlodni tarbiyalash, savodli qilishdir.Turli ilmiy tadqiqot 
metodlarini fizika fanini o’qitish jarayonida qo‘llash ta’lim samaradorligini oshiradi, 
o‘quvchilarning mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, o‘quvchilarda mavzuni 
o‘rganishga ishtiyoq va qiziqishni oshiradi, olingan bilimlarni mustahkamlash, 
o‘zlashtirish, ulardan amaliyotda erkin foydalanish ko‘nikma va malakalarini 
shakllantiradi. 
Pedagogik texnologiyalarni amalga oshirishning muhim vositasi bo‘lgan 
interfaol metodlar turli fanlar, turli guruhlarda qayta takrorlanishi o‘qituvchilarga 
qulaylik yaratadi. “Klaster”, “Sinkveyn”, “Idrok xaritasi”, “Venn diagrammasi”, 
“Blits -so‘rov”, “Tushunchalar tahlili”, “Charxpalak”, “Zinama-zina”, “Zig-zag” kabi 
interfaol metodlar qayta takrorlanishi, egiluvchanlik xususiyatiga egaligi ularni turli 
fanlarni o‘qitishda qo‘llash imkoniyatini yaratadi.Qolaversa, hozirgi kunda 
umumta’lim maktabi o‘qituvchilari tajribasida “Charxpalak”, “Aqliy hujum”, 
“Dumaloq stol”, “BBB”, “Bumerang” “Klaster”, “Test”, “PIZA” va kichik 
guruhlarda ishlash metodlari qo‘llanilmoqda. 
Masalan: “BBB” (Bilaman, Bilishni xohlayman, Bilib oldim )metodi 
o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga undaydi. Bilimlarni o‘zlashtirishga mas’uliyat va 
qiziqishni tarbiyalaydi. 7-sinf fizika darsida bu metoddan quyidagicha foydalanish 
mumkin. Buning uchun o‘qituvchi doskaga uch ustundan iborat jadval tuzadi.Birinchi 
qismga “Bilaman”, ikkinchi qismga “Bilishni xohlayman”, uchinchi qismga “Bilib 
oldim” deb yozadi . Sinfda fikrlar tugagandan so‘ng o‘quvchilarga yana murojaat 
qilib, “Dinamika” haqida yana nimalar bilishni xohlashini so‘raydi.
Keyin uchala ustunni umumlashtirib, birgalikda xulosa qilinadi: 
1-jadval 
Bilaman 
Bilishni xohlayman 
Bilib oldim 
Dinamika -jismlarning kuch 
ta’sirida 
harakatini o‘rganadigan 
bo‘lim. 
Dinamika yunoncha 
“kuchga oid” degani. 
Dinamikaning asosiy 
qonunlari uchta bo‘lib, 
ular harakat qonunlari 
2-qonuni: jismning 
boshqa jismlar bilan o‘zaro 
ta’sirlashishi natijasida 
olgan tezlanishi unga 
ta’sir qilayotgan kuchga 
to‘g‘ri proporsional, shu 
jismning massasiga teskari 
proporsionaldir. a=F/m, 
birligi N/kg 
Isaak Nyuton kashf 
qilgan harakat qonunlari 
1687-yilda e’lon qilingan. 
Bu qonunlar uning 
sharafiga “Nyuton 
qonunlari” deb ataladi. 
3-qonuni: o‘zaro 
ta’sirlashuvchi ikki jism 
bir- biriga miqdor jihatdan 
"Science and Education" Scientific Journal
August 2020 / Volume 1 Issue 5
www.openscience.uz
260

---

deyiladi. 
1-qonuni: har qanday 
jism unga boshqa jism 
ta’sir etmaguncha o‘zining 
tinch holatini yoki to‘g‘ri 
chiziqli tekis harakatini 
saqlaydi 
teng, va bir to‘g‘ri chiziq 
bo‘yicha qarama-qarshi 
tomonga yo‘nalgan 
kuchlar bilan ta’sirlashadi. 
F
1
= -F
2 
Maktab o’quvchilarining bilimlarini monitoring qilish uchun qo’llanadigan 
“Test” metodi haqida. “Test” atamasi birinchi marta amerikalik psixolog J.Kettel 
tomonidan 1890-yilda kiritilgan. “Test” atamasi inglizcha “test” so`zidan olingan 
bo`lib, tekshirish, nazorat, sinov ma’nolarini bildiradi. Pedagogikada “test” atamasi 
o`ziga xos shaklga va mazmunga, turli qiyinlik darajasiga ega bo`lgan, o`quvchilar 
o`zlashtirishi darajasini xolisona baholash imkoniyatini beradigan topshiriqlar 
tizimidan iborat. Test topshiriqlari – ta’lim natijalarini xolisona nazorat qilishning 
didaktik va texnologik vositalaridan hisoblanadi. Test sinovlari yordamida barcha 
o`quvchilarning bilimini bir vaqtda tekshirish, ularni mashg`ulotlarga puxta 
tayyorgarlik ko`rishga, mustaqil o`qish ko`nikmalarini rivojlantirishga o`rgatish, 
intizomini mustahkamlash kabi imkoniyatlar yaratiladi. Testlarning o`quvchilar 
o`zlashtirishi darajasi bo`yicha turlari va tasnifi:
1. Tanib olish testlari - “ha” yoki “yo`q, “to`g`ri” yoki “noto`g`ri” deb javob 
beriladigan savoldan iborat bo`ladi. Topshiriqda albatta o`quvchi bilishi yoki 
xususiyatlari haqida tasavvurga ega bo`lishi lozim bo`lgan obyekt haqida so`raladi.
2. Farqlash testlari - bir yoki bir necha to`g`ri javobga ega bo`lgan testlar.
3. Qiyoslash testlari - o`rganilgan obyektlarda umumiylik yoki farqlarni topish 
so`raladi, bunda qiyoslanayotgan xususiyatlar yoki parametrlar topshiriq shartida 
berilgan bo`ladi.
4. Bir necha variantli test-topshiriqlar - topshiriq sharti va barcha kerakli 
boshlang`ich ma’lumotlar beriladi, javoblar variantlari keltiriladi. O`quvchi berilgan 
topshiriq yechimini va to`g`ri javob qaysi ekanligini ko`rsatishi kerak bo’ladi. 
STEAM texnologiyasi haqida. STEAM taʼlim texnologiyasi maktab 
oʻquvchilarini yangicha oʻqitish metodikasi boʻlib, anʼanaviy oʻqitish metodikasidan 
farqli metodika hisoblanadi. U oʻquvchilarni bir vaqtning oʻzida beshta – fan 
(Science), texnologiya (Technology), muhandislik, (Engineering), tasviriy sanʼat 
(Art), matematika (Math) boʻyicha oʻqitishga moʻljallangan. STEAM fan boʻyicha 
emas, balki mavzular boʻyicha integratsiyalashgan oʻqitish tizimidir. STEAM taʼlimi 
deganda amaliy mashgʻulotlar yordamida ilmiy-texnik bilimlarni real hayotda 
qoʻllash tushuniladi. 
STEAM texnologiyasida foydalaniladigan metodlardan biri Evristik ta’lim 
metodi hisoblanadi. Evristik degan so`zning ma’nosi savol javobga asosan “topaman” 
demakdir. Evristik metod bilan o`qitish maktablarda asosan XIX asr boshlaridan 
"Science and Education" Scientific Journal
August 2020 / Volume 1 Issue 5
www.openscience.uz
261

---

boshlab qo`llanila boshladi. Fizikada mashg`ulotlar qiziqarli bo`lishi uchun, bu 
mashg`ulotlardagi har bir masala yoki topshiriq so`zma so`z quruq yodlash uchun 
emas, balki ularning oliy faoliyatlarini ishga soladigan xarakteri bo`lishi kerak. 
Amerikalik olim D. Poya evristik ta’lim metodi to`g`risida shunday degan edi: 
“Evristikani maqsadi yangiliklarga olib boruvchi metod va qoidalarni izlash 
demakdir”. U evristik metod mohiyatini quyidagidek izchillikda tuzilgan reja orqali 
amalga oshirishni tavsiya qiladi: 1. Masala yoki amaliy topshiriqning qo`yilishini 
tushunish. 2. Masalaning yechish rejasini tuzish. 3. Tuzilgan rejani amalga oshirish. 
4. Orqaga nazar tashlash (hosil qilingan yechimni tekshirish). Bu rejani amalga 
oshirish jarayonida o`qituvchilar quyidagi savollarga javob topadilar. 1. Masalada 
nima noma’lum? 2. Masalada nimalar ma’lum? 3. Masalaning sharti nimalardan 
iborat? 4. Ilgari shunga o`xshagan masalalar yechilganmi? 5. Agar shunga o`xshagan 
masalalar yechilgan bo`lsa, undan foydalanib qo`yilayotgan masalani yecha oladimi? 
Albatta yuqoridagi reja-sxema o`quvchilarning ijodiy fikrlash faoliyatilarni 
shakllantiradi, ammo bu reja sxema o`quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini 
shakllantiruvchi birdan bir yo`l bo`la olmaydi. 
Xulosa o’rnida aytish mumkinki, umumta’lim maktablarida ilmiy tadqiqot 
metodlaridan foydalanish, ta’lim jarayonlariga STEAM texnologiyasini keng joriy 
etish, tahsil olayotgan yosh avlodning nazariy bilimlarinigina oshiribgina qolmasdan, 
ularni tezroq amaliy va kasbiy jarayonlarga kirishga undaydi. Bu esa mamlakatimiz 
zamonaviy ta’limining yutuqlaridan biridir.