Suallarının cavabları. Optikanınəsasqanunları: işığın düz xətli yayılması qanunu. İşıq

 

 

 

 

 

h

h

tg

G













tg

                       (25.34) 

Burada, 





-cismi  optic  cihazla  görmə  bucağı  (şəkil  25.22,  a),    θ-  gözdən  25  sm  məsafədə 

yerləşmiş  olan  cismi  adi  gözlə  müşahidə  etdikdə  görmə  bucağı  (şəkil  25.22,  b), 

h

və 

h



  isə  - 

uyğun olaraq cismin və onun optik cihazla alınmış xəyalının xətti ölçüləridir. 

(25.34)-də G-ni fokus məsafəsi ilə əlaqələndirmək olar. Fərz edək ki, linzanın verdiyi möv-

humi xəyal ən yaxşı görmə məsafəsindədir, yəni,  d

i

=-N (N=25 sm); d

i

=-25sm (şəkil 25.22, a).  

Onda  

N

1

f

1

d

1

f

1

d

1

i

0









               (25.35)  

N

f

Nf

d

0





                          (25.36) 

Yazmaq olar. (25.36)-dan görünür ki, d

0

1

<

N

f

N



. Kiçik bucaqlarda göz ən yaxşı 

görmə məsafəsinə fokuslandığına ğörə 







tg

 və 







tg

, onda 

Nf

h

N

f

d

h

0

)

(









 və 

N

h





 

Buradan isə 























h

N

Nf

h

N

f

G

)

(





 

yaxud 

f

N

G





1

(25.37 ) 

(25.37)  düsturu  göz  ən  yaxşı  görmə  məsafəsinə  fokuslandıqda  böyütməni  hesablamağa  imkan 

verir. 

Əgər göz əzələləri gərilməmişsə (göz sonsuzluğa fokuslanıb) və lupadan istifadə ediriksə, 

onda xəyal sonsuz uzaqlaşmış olur, cisim isə dəqiq fokusda yerləşib.  Bu halda 

f

h





 və 

f

N

h

N

f

h

G







































               (25.38) 

Göz  sonsuzluğa  akkomodasiya  olduqda  (fokuslandıqda)  böyütmə  obyektiv  kəmiyyətdir; 

digər  akkomodasiyalarda  böyütmə  subyektivdir,  lakin  obyektiv  böyütmədən  az  fərqlənir. 

Göründüyü kimi, linzanın fokus məsafəsi kiçik olduqca, böyütmə də böyük olur.  

Mikroskop  iki  linza 

sistemindən 

ibarətdir. 

Sistemin  hər  birinə  bir 

linza  kimi  baxmaq  olar. 

Linzalardan 

biri 

qısa 

fokuslu obyektiv, digəri isə 

uzun  fokuslu  okulyardır. 

Müşahidə  olunacaq  cisim 

obyektiv  qarşısında  onun 

fokusu  ilə  ikiqat  fokusu 

arasında  yerləşdirilmişdir. 

Ona  görə  də  obyektivin 

verdiyi  xəyal  böyüdülmüş  və  həqiqi  olur.  Okulyar  elə  bir  vəziyyətdə  qoyulur  ki,  obyektivin 

verdiyi  I

1 

xəyalı  okulyarla  onun  fokus  nöqtəsi  arasına  düşsün.  Bu  halda  okulyar  lupa  rolunu 

görür. Ona görə də I

2

 xəyalı böyüdülmüş və  möfhumi olur (şəkil 25.23)

.

 

Mikroskopun tam böyütməsi obyektiv və okulyarın böyütmələri hasilinə bərabərdir.  

ok

ob

G

G

G





 

Şəkil  25.23-dən  göründüyü  kimi, 

0

0

d

d

h

h

G

i

i







  düsturundan  istifadə  etməklə  obyektivin 

böyütməsi üçün 

0

0

l

d

f

d

d

G

e

i

ob







                  (25.39) 

alarıq.  Bu  düsturda  mənfi  işarəsi  nəzərə  alınmamışdır.  Belə  ki,  o  yalnız  xəyalın  çevrilmiş 

olduğunu göstərir. l- tubusun uzunluğuna bərabər linzalararası məsafədir. Okulyar sadə lupa kimi 

təsir göstərir. Əgər göz əzələləri gərilmişsə, onda okulyarın buyütməsi üçün (2538)-dən istifadə 

etməklə 

e

ok

f

N

G



                           (25.40) 

almış olarıq. Onda, mikroskopun ümumi böyütməsi 

0

0

f

f

Nl

d

f

l

f

N

G

G

G

e

e

e

ok

ob













 





















        (25.41) 

olar. Qeyd etmək lazımdır ki, (25.41) düsturu f

e

, f

0

<<l; l-f

e 

≈ l və d

0

≈f

0

 olduqda, doğrudur. 

Adətən  mikroskopun  obyektiv  və  okulyarları  dəyişdirilə  bılən  şəkildə  hazırlanır  ki,  bud  a 

müxtəlif böyütmələr almağa imkan verir 

7.  Optik sistemlərin xətaları  

Paraksial işıq şüalarından istifadə olunduqda sferik sındıran səth   stiqmatik xəyal  verir.  Bu 

cür məhdudiyyət optik sistemdə cismin xəyal ölçülərinin əsaslı surətdə kiçilməsinə gətirir. Digər 

Şəkil  25.23 

 

 

 

 

tərəfdən ensiz, dar işıq şüası xəyalın işıqlığının az olmasını şərtləndirir. Nəticədə isə praktikada 

optik  oxla  kifayət  qədər  böyük  bucaq  əmələ  gətirən  enli  işıq  şüalarından  istifadə  etmək  lazım 

gəlir. Bu isə real optik sistemlərdə aberrasiyalara, yaxud xətalara səbəb olur. Aberrasiyalar isə öz 

növbəsində sistemin verdiyi optik xəyalın keyfiyyətinin aşağı olmasına gətirir. Müvafiq qaydada 

seçilmiş linzaların kombinasiyası yolu ilə aberrasiyaları aradan qaldırmaq olur.    

Optik sistemlərin aşağıdakı aberrasiyalarını fərqləndirirlər: 

Sferik  aberrasiya.  Linzanın  kənarları  onun  orta  hissəsinə  nisbətən  düşən  şüaları  daha  çox 

sındırır. Nəticədə işıqlanan nöqtənin xəyalı yayğın ləkə şəklində alınır: bu xəta sferik abberasiya 

adlanır (şəkil 25.25). 

Toplayıcı (+) və səpici (-) linzaların müxtəlif 

sındırma  əmsalına  malik  olması  səbəbindən 

onları  kombinə  etməklə,  demək  olar  ki,  sferik 

aberrasiyanı tam aradan qaldırmaq olur. 

Koma. Sistemin optik oxu üzərində yerləşmiş 

işıqlanan  nöqtədən  çıxan  enli  şüalar  üçün  sferik 

aberrasiya  aradan  qaldırılmış  linzada  adıçəkilən 

xəta çəp şüalar üçün qala bilər (cisim optik oxdan 

kənardadır).  Bu  halda  nöqtənin  xəyalı  uzunsov, 

qeyri-simmetrik ləkəni xatırladır. Bu cür aberrasiya koma adlanır. Müxtəlif linzaları (toplayıcı və 

səpici) kombinə etməklə bu xətanı da yox etmək olar.  

Xromatik  aberrasiya.  Dispersiya  (sındırma  əmsalının  dalğa  uzunluğundan  asılılığı) 

nəticəsində  hətta  paraksial  şüalar  üçün  müxtəlif  rəngli  şüalar  müxtəlif  nöqtələrdə  toplanır  və 

nəticədə  xəyal  rənglənmiş  alınır.  Müxtəlif  növ  şüşələr  eyni  dispersiyaya  malik  deyillər.  Buna 

görə  də  müxtəlif  növ  şüşələrdən  hazırlanmış  toplayıcı  və  səpici  linzaları  kombinə  etməklə 

axromatik optik sistem almaq olar. 

Astiqmatizm.  Çəp  şüalarda  nöqtəvi  cismin  xəyalı  bir-birinə  nəzərən  sürüşmüş,  qarşılıqlı 

perpendikulyar  olan  iki  düz  xətt  parçası  şəklində  olur,  yəni  astiqmatik  olur.  Bu  xəta  uyğun 

əyrilik radiuslarını və sındıran səthlərin optik qüvvələrini seçməklə aradan qaldırırlr.  

Adları yuxarıda çəkilən xətaları aradan qaldırılmış sistem anastiqmat sistem adlanır. 

Distorsiya.  Görmə  sahəsi  sərhədlərində  eninə  böyütmənin  qeyri-bərabərliyi  ilə  şərtlənmiş 

xəyalın  təhrifi  distorsiya  adlanır.  Şəkil  25.26-  da  distorsiya  ilə 

əlaqədar kvadratın təhrif olunmuş xəyalları verilmişdir. 

Eyni  vaxtda  bütün  xətaları  aradan  qaldırmaq  üçün  olduqca 

mürəkkəb  optik  sistemlər  yaratmaq  lazımdır.  Lakin  praktikada 

daha sadə yol seçirlər: verilmiş məqsədin optik sistemdə həyata 

keçirilməsinə mane olan xətaları aradan qaldırırlar.  

8.  Əsas fotometrik kəmiyyətlər: işıq şiddəti və işıq seli 

Mənbədən  şüalanan  elektromaqnit  dalğaları  ilə  hər  tərəfə  enerji  daşınır.  Bu  enerji  gözə  və  ya 

digər qəbuledici cihazlara etdiyi təsir ilə qiymətləndirilən bəzi kəmiyyətlərlə  əlaqədardır. Optik 

hadisələri kəmiyyətcə xarakterizə edən belə kəmiyyətlər fotometrik kəmiyyətlər adlanır.  

Şəkil  25.25 

 

 

 

 

Şəkil  25.26 

 

 

 

 

 

Fotometrik  kəmiyyətlərin  ölçülməsi  ilə  məşğul  olan  bölmə  fotometriya  adlanır.  Başlıca 

fotometrik kəmiyyətlər aşağıdakılardır.  

 

İşıq  seli:İşıq  mənbəyini  əhatə  edən  qapalı  səthdən  vahid  zamanda  yayılan  işıq 

enerjisinin miqdarı həmin mənbənin tam işıq seli adlanır.  

 

İşıq  mənbəyinin  kənardan  vahid  zamanda  aldığı  enerjinin  miqdarı  istənilən  müddət  üçün 

dəyişməz  qalarsa,  mənbənin  tam  işıq  selı  sabit  qalar.  Lakin  hər  hansı  vasitə  ilə  qalan  digər 

istiqamətlərdə  yayılan  işıq  selini  dəyişdırməklə  mənbəyin  müəyyən  istiqamətdə  şüalandırdığı 

selini  də  dəyişdirmək  olar.  Ona  görə  də,  çox  vaxt  verilmiş  səthdən  keçən  işıq  selindən  söhbət 

gedir.  Vahid  zamanda  verilmiş  səthdən  keçən  işıq  enerjisinin  miqdarı  həmin  səthdən  keçən 

işıq seli adlanır.  

dt

dW

Ô



                        (25.19) 

Burada , dW – müəyyən dt müddətində verilmiş səthdən keçən işıq enerjisidir.  

 

İşıq selinin ölçüsü güc vahidlərinin ölçüsü ilə eynidir və tamami ilə 

udulduqda  cismə  verdiyi  istiliyin  miqdarı  ilə  təyin  olunur.  Lakin,  işıq 

mənbələrinin  şüalandırdığı  elektromaqnit  dalğaları  təkcə  görünən 

işıqdan  ibarət  olmadığından,  işıq  selini  başğa  vahidlərlə  ölçürlər.  Ona 

görə  də  yalnız,  ümumi  şüalanma  seli  güc  vahidi  ilə  ölçülə  bilər.  İşıq 

selinin  vahidi  işıq  şiddəti  adlanan  fotometrik  kəmiyyətin  vahidinin 

köməyi  ilə təyin olunur. Ona görə də işıq şiddəti anlayışı ilə tanış olaq.  

 

İşıq  şiddəti:  İşıq  mənbəyini  xarakterizə  etmək  üçün  işıq  şiddəti 

adlanan  fotometrik  kəmiyyətdən  istifadə  olunur.  Nöqtəvi  işıq 

mənbəyinin vahid cisim bucağı daxilində şüalandırdığı işıq selinə işıq 

şiddəti deyilir (şəkil 25.13).     







d

dÔ

                         (25.20) 

 

Ümumi halda, işıq şiddəti (I) şüalanma istiqamətindən asılıdır. Əgər işıq  şiddəti  yayılma 

istiqamətindən asılı deyilsə, belə mənbələr izotrop mənbələr adlanır. İzotrop işıq mənbələri üçün 

işıq şiddəti                                                                                                       

                 I



4

Ô



                     (25.21) 

şəklində ifdə olunur. Burada, 

Ô

-  işıq  mənbəyini  əhatə  edən  sterik  səthdən  çıxan  tam  işıq  seli, 

4



  isə  nöqtəvi  mənbəyi  əhatə  edən  cisim  bucağının  qiymətidir.  Müxtəlif  istiqamətlərdə  işıq 

şiddəti  müxtəlif  olan  mənbələr  anizotrop  mənbələr  adlanır.  Anizotrop  mənbələr  üçün  işıq 

şiddətinin yalnız orta qiymətindən danışmaq olar. 



4

Ô







                     (25.20) 

 

İşıq  şiddətinin  vahidi  BS  –  də  kandella(kd)  adlanır  və  yeddi  əsas  ölçü  vahidlərindən 

biridir.  Normal  atmosfer  təzyiqində  (101325Pa)  temperaturu  təmiz  platinin  bərkimə 

temperaturuna  (2046,6K)  bərabər  olan  tam  şüalandırıcının  onun  səthinin  hər 

600000

1

2

m

sahəsindən  bu  səthə  perpendikulyar  istiqamətdə  şüalandırdığı  işığın  şiddəti  1 

kandella  adlanır.  İşıq  şiddətinin  vahidindən  istifadə  edərək  işıq  selinin  vahidini  vermək  olar. 

İşıq selinin vahidi törəmə vahiddir. (25.20) ifadəsinə görə 





Id

dÔ

                   (25.23) 

ds 

dS

 



d

 

Шякил 

25.13

 

yazmaq  olar.  İşıq  selinin  vahidi  lümen  (lm)  adlanır.  Deməli,  işıq  şiddəti  1  kandella  (kd)  olan 

nöqtəvi  işıq  mənbəyinin  1  steradian  (sr)  cisim  bucağı 

daxilində  şüalandırdığı  işıq  seli  1  lümenə    (lm) 

bərabərdir: 1 lm= 1kd

sr

1



 

 

Praktik  işlər  zamanı  işıq  selini  güc  vahidləri  ilə 

ifadə  etmək  daha  məqsədəuyğun  sayılır.  Buna  görə  də 

lümenlə  vaxt  arasında  əlaqə  yaratmağa  çalışaq.  Ancaq 

qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bu  əlaqə  universal  xarakter 

daşıya bilməz. Verilən işıq mənbəyi üçün işıq seli ümumi 

işıqlanma  selinin  bir  hissəsi  olduğundan  1  vatdakı 

lümenlərin  sayı  həmin  mənbə  üçün  xarakterik 

kəmiyyətdir.  Bu  kəmiyyət  şüalanma  selinin  işıq  effekti  (V )  və  ya  görmə  funksiyası  adlanır. 

Görmə funksiyası lm/Vt -la ölçülür.  

     İnsan  gözü  müxtəlif  uzunluqlu  işıq  dalğalarına  qarşı  müxtəlif  həssaslıq  göstərir.  Bu  asılılıq 

görmə  fnksiyası  ilə  xarakterizə  olunur.  Normal  insan  gözü 

555

,

0





mkm  (sarı  işıq)  dalğa 

uzunluğuna  daha  həssasdır  (şəkil  25.14).  Ona  görə  də  dalğa  uzunluğunun  həmin  qiymətinə 

uyğun  işıq  effekti  vahid  qəbul  edilir.  Ölçmələr  belə  dalğa  uzunluğu  üçün  işıq  effektinin  625 

lm/Vt olduğunu göstərir.  

 

9.  Əsas fotometrik kəmiyyətlər: işıqlanma, parlaqlıq və işıqlılıq  

İşıqlanma.İşıqlanan  cismin  vahid  səthinə  düşən  işıq  seli  ilə  ölçülən  fotometrik  kəmiyyətə 

səthin işıqlanması deyilir: 

dS

dÔ

E



       (25.24) 

         Əgər dF=1lm və dS=1

2

m

olarsa,  

1

1

1

1

2

2







m

lm

m

lm

E

luks(lk).        

 

Deməli,  1  lm  işıq  seli  1

2

m

səthə  bərabər  sürətdə  paylanarsa,  belə  səthin  işıqlanması 

işıqlanma  vahidi  qəbul  olunur.  Bu  vahid  luks  adlanır.  Əgər  1  lm  işıq  seli  1

2

sm

səthə  bərabər 

paylanarsa, səthin işıqlanması 

4

10

luks olar. Bu vahidə fot deyilir: 1 fot =

.

10

4

lk

 

          Nöqtəvi mənbə tərəfindən işıqlanan səthin işıqlanması   



cos

2

R

E





                     (25.25) 

şəklində ifadə olunur. 

İşıqlanma vahidini (25.23) düsturuna görə də seçmək olar. I=1 kd və R = 1 m olarsa,  

.

1

1

1

2

2

2

lk

m

kd

m

kd

R

I

E









 

Yəni,  radiusu  1  m  olan  sferanın  mərkəzində  1  kd  şiddəti  olan  nöqtəvi  mənbə  olarsa,  bu 

sferanın səthinin işıqlanması 1 lk olar. 

İşıqlıq. Mənbəyi xarakterizə edən kəmiyyətlərdən biri də mənbəyin işıqlığıdır. İşıqlanan səthin 

2



cisim  bucağı  altında  hər  tərəfə  bərabər  şüalandırdığı  tam  işıq  selinin    (F)  həmin  səthin 

sahəsinə (S) olan nisbətilə ölçülən kəmiyyətə (R) səthin işıqlığı deyilir: 

S

Ô

R



                         (25.26)  

Şəkil25.14 

 



V

 



1,0 

0,8 

0,6 

0,4 

0,2 

0 

450  550  650  750 

           Bu  ifadədən  görünür  ki,  işıqlıq,  ədədi  qiymətcə,  şüalanan  cismin  vahid  səthindən 

buraxılan tam işıq selinə bərabərdir. İşıqlığın energetik vahidi:  

,

2

2

sm

Vt

san

sm

erq





və ya 

2

m

Vt

olar 

          Parlaqlıq. Parlaqlıq da işıqlıq kimi mənbəyi xarakterizə edən kəmiyyətdir. 

Parlaqlıq (B), dS səth elementindən, onun normalı ilə hər hansı 

i

 bucağı üzrə müəyyən olunan 

istiqamətdə kiçik 



d cisim bucağı daxilində çıxan  dÔ i şıq seli ilə xarakterizə olunan kəmiyyət 

olub aşağıdakı kimi ifadə edilə bilər: 



d

i

dS

dÔ

B

i





cos

                   (25.27) 

yaxud  

i

dS

dI

B

cos



                            (25.28 ) 

(25.28)  ifadəsindən  görünür  ki,  səthin  parlaqlığı,  həmin  səthin  vahid  sahəsindən  normal 

istiqamətdə (

)

0



i

buraxdığı işıq şiddətinə bərabərdir.  

         Beynəlxalq  vahidlər  sistemində  parlaqlığın  fotometrik  vahidi  olaraq  özünün  hər  kvadrat 

metrindən  normal  istiqamətdə  1  kd  işıq  şiddəti  verən  səthin  parlaqlığı  qəbul  olunur. 

kd/

2

m

vahidindən  başqa  elmi  ədəbiyyatda  nit  (nt),  stilb  (sb)  adlanan  vahidlərdən  də  istifadə 

olunur: 

2

1

1

m

kd

nt



;   

nt

m

kd

sb

4

2

4

10

10

1





 

 

Göründüyü  kimi,  stilb,  mənbəyin  hər  kvadrat  santimetr  (sm)  səthindən  normal 

istiqamətdə 1 kd işıq şiddəti verən səthin parlaqlığına deyilir.  

 

Parlaqlığın  energetik  vahidi  isə  (25.28)  düsturuna  görə  erq/sm

2

sr

san





,  və  ya  

Vt/sr



sm

2

olar.  Təcrübələr  göstərir  ki,  səthləri  cilalı  və  güzgüvari  olmayan  kələ  -  kötür  səthli 

közərmiş bərk cisimlərin parlaqlığı onun işıqlığından 



dəfə az olur: 



R

B



                       (25.29) 

 

10. Fotometriya 

Optikanın  işıq  selini  və  ya  işıq  enerjisinin  ölçülməsi  ilə  məşğul    olan  bölməsi  fotometriya 

adlanır. İnsan gözü bir işıq selinin digərindən nə dərəcədə fərqli olduğunu müəyyən edə bilmir. 

Ancaq müxtəlif işıq selinin işıqlandırdıqları səthlərin işıqlanmasını çox asanlıqla müqayisə edə 

bilər.  Buna  görə  də  fotometrik  kəmiyyətlər,  əsasən,  işıqlanmaların  müqayisəsinə  görə  təyin 

olunur. Bu məqsəd üçün istifadə olunan cihazlara fotometr deyilir.  

Fotometrlər subyektiv (vizual, yəni gözlə müşahidəyə əsaslanan) və obyektiv (gözün iştirakı 

vacib  deyil)  olmaqla  iki  yerə  ayrılır.Obyektiv  fotometrlərdə  fotometrik  kəmiyyətlərin  təyini 

fotoqrafiya və elektrik üsullarına əsaslanır.  

Fotoqrafık üsullarının əsasını fotolövhənin qaralmasının onun üzərinə düşən işıq eneıjisinin 

miqdarı ilə mütənasib olması təşkil edir. 

Elektrik fotometrlərinin işləmə prinsipi, işığın elektrik təsirinə (fotoelement, fotogücləndirici, 

fotomüqavimət və s.) əsaslanır. 

Ən  sadə  fotoelektrik  fotometr,  fotoelement  və  qalvano-metrdən  ibarətdir.  Həssas 

qalvanometr  işığın  təsiri  ilə  yaranan  fotocərəyanı  ölçür.  Əgər  qalvanometri  lüksə  görə 

dərəcələsək, o birbaşa işıqlanmanı göstərir. 

Obyektiv fotometrin üstün cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, onların vasitəsilə həm 

də  görünməyən  ultrabənövşəyi  və  infraqırmızı  şüalanmalar  üçün  fotometrik  kəmiyyətləri  təyin 

etmək olar. 

Obyektiv fotometrlər bir çox üstün cəhətlərinə görə subyektiv fotometrlərə nisbətən geniş 

işlədilir. 

Vizual fotometriyanın iş prinsipi iki toxunan səthin parlaqlıqlarının bərabərliyinin təyininə 

əsaslanmışdır.  Ən  geniş  yayılmış  vizual  fotometr  Lummer-Brodxun  fotometrdir  (şəkil  25.15). 

Müqayisə  olunan  S

1

  və  S

2

  mənbələri  ağ,  qeyri-şəffaf  lövhədən  (L-  gips  və  ya  tabaşır  lövhə) 

müxtəlif  tərəflərdə  yerləşdirilir.  Səpmə  əmsalı  eyni  olan  hər  iki  üzdən  səpilmiş  işıq  simmetrik 

yerləşdirilmiş  Z

1

  və  Z

2

  güzgüləri  üzərinə  düşür  və  sonra  fotometrik  kubun  (Lümmer  kubu) 

üzərinə  istiqamətləndirilir.  Lümmer  fotometrik  kubu  iki  düzbucaqlı  prizmadan  ibarətdir.  Bu 

prizmalardan  birinin  hipotenuza  uyğun  olan  üzü  elə 

cilalanmışdır ki, onun orta hissəsinin ikinci prizma ilə 

toxunması  optik  kontakt  yaradır,  yəni  prizmalar  biri 

digərinə  elə  sıxılmışdır  ki,  onların  toxunan  hissəsi 

özünü bircinsli şəffaf cisim kimi aparır.  

Fotometr  MN  oxu  ətrafında  180

o

  dönə  bilir. 

Müşahidə  T  borusu  vasitəsilə  aparılır.  Ölçmələr 

zamanı  S

1

 

və  S

2

 

mənbələri  optik  masada 

yerləşdirilirlər və sistem mərkəzləşdirilir. 

Mərkəzləşdirmə  apararkən  gips  lövhə  (L) 

yuvadan  çıxarılır  və  müqayisə  olunan  işıq 

mənbələrindən biri elə yerləşdirilir ki, cihazın pəncərə 

şüşələrindəki  çarpaz  xətlər  mənbənin  mərkəzinə  proyeksiya  edilmiş  olsunlar;  bu  yolla  ikinci 

mənbə  yerləşdirilir.  Sonra  mənbə-lərin  fotometrə  nəzərən  yerlərini  dəyişməklə  kubun  üzünün 

eyni işıqlanmasına nail olurlar. İşıqlanma eyni olduqda müqayisə olunan sahələr arasında sərhəd 

itir,  yəniekranının  hər  iki  üzü  bərabər  işıqlandıqda  müşahi-dəçi  işıqlanan  səthlər  arasındakı 

fərqin  olmadığını  görür.  Bu  zaman  mənbələrdən  birinin  işıq  şiddətini  (I

2

)  bilərək,  fotometrdən 

işıq  mənbələrinə  qədər  olan  məsafələri  ölçməklə  tədqiq  olunan  mənbəyin  işıq  şiddətini  (I

1

)  

hesablaya bilərik.