Suleyman-m teze qxd

6.
 
İctimai-məişət natiqliyi.
Natiqliyin bu növündə yubiley 
tədbirlərində, bayramlarda, toylarda, şənliklərdə, ad günlərində, dəfn 
mərasimlərində və s. adamlar təbrik nitqi söyləyir, sağlıq deyir, çıxış 
edirlər. Məişət zəminində söylənilən bu çıxış - nitqlərdə haqqında 
söhbət gedən adamın şəxsiyyətinə, hadisənin mahiyyəti və 
əhəmiyyətinə aid xoş sözlərə, obrazlı ifadələrə, təntənəli qurulmuş 
cümlələrə, təriflərə, təbriklərə və başsağlığı etiketlərinə geniş yer 
verilir. 
Natiqliyin bu növü iki formada özünü göstərir: Birincisi, görkəmli 
şəxslərə - elm, təhsil və mədəniyyət xadimlərinə, yazıçı, bəstəkar, 
rəssam, aktyorlara, əmək və müharibə veteranlarına, eləcə də 
əlamətdar tarixi günlərə həsr olunmuş tədbirlər; ikincisi, ailədə 
dostlar, yaxın adamlar və tanışlarla keçirilən ad günləri, yubiley 
şənlikləri. 
114 

---

Bu tədbirlərin forma, keçirilmə və qeyd edilmə şəraiti müxtəlif 
olur: səsləndirilən fikirlər, rəylər, nitqlər öz ifadə tərzinə görə 
bir-birindən fərqlənir. 
Öz dövrü üçün hadisə sayılan bir şəxsin yubiley tədbirində 
neçə-neçə kollektivin nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilən 
yığıncaqda müəssisə, ali məktəb rəhbəri özü, əgər birinci şəxsə həsr 
olunmuşsa həmin müəssisə, təşkilat, federasiya və ya 
konfederasiyanın mötəbər şəxslərindən biri giriş nitqi söyləyir, sonra 
əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş səlahiyyətli şəxslərə təbrik üçün söz 
verilir, çıxışlar olur, xatirələr söylənilir, yubilyarm əmək 
fəaliyyətindən, şəxsi keyfiyyətləridən, xalq və dövlət qarşısında 
gördüyü işlərdən bəlağətlə, haqlı təriflərlə söz açılır. Belə tədbirlər 
zamanı çıxışlarda ciddilik qorunur, amma zarafatlara yol verilmir. 
Ailədə, dostlar, qohumlar arasında keçirilən yubiley və ad 
günündə şənliyin səbəbkarı haqqında ürək sözləri deyilir, onun 
mənəvi və iş keyfiyyətləri qeyd edilir, ailədə mövqeyi və qayğıları 
xatırlanır. Bu tip təbrik və çıxışlar daha səmimi olur, yada salınan 
hadisə və faktlar, səbəbkann xarakter cizgiləri incə yumorla, qanadlı 
sözlər, obrazlı ifadələrlə emosional tərzdə səsləndirilir. 
Şadlıq saraylarında keçirilən toy mərasimlərində yaxşı seçilmiş 
masabəyinin nitqi daha təsirli, canlı və xoşagələn olur. Ma- sabəyi toy 
məclisinin marağına rəğmən məzəli əhvalatlar söyləyir, gəlin, bəy və 
onların yaxınları, eləcə də, ümumiyyətlə, ata, ana, gözəl qız, qadın, 
məhəbbət haqqında bildiyi şeirləri, lətifələri özünəməxsus yumorla 
musiqi sədalan altında xüsusi ahənglə ucadan səsləndirir. Şadlıq 
saraylannda söylənilən nitqlərdə dilimizin bütün zənginlikləri, onun 
ifadəli dil vasitələri məclis əhlinin ruhunu oxşamağa yönəlir. 
Dəfn mərasimlərində söylənilən nitqlər həcmcə qısa və yığcam 
olur. Məişət nitqinin bu formasında monoton ifadə tərzi insanları 
düşündürən həyat və ölüm məsələlərinə, təskinedici və təsəlliverici 
sözlər və cümlələrlə hüznlü, qəmli, təsirli şəkildə insanlara çatdırılır.