Süleyman sani axundov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

İKİ DOST, İKİ DÜŞMƏN

Avqustun isti günlərindən biri idi. Mədənçilərin istirahət evində nahardan sonra

xəstələrin  bir  taqımı  bağçada  kölgəli  ağacların altında  oturub  söhbət  edirdilər.

Bunlardan  Rəhman  adlı  bir  işçi  Vətəndaş  müharibəsində zühur  etmiş  bir  vəqəni

yoldaşlarına  nağıl  edirdi.  Onlar  da  oturub  artıq  diqqətlə onu  dinləyirdilər.  Bu

dəmdə istirahət  evinin  həkimi əlində qəzet,  odasından  çıxıb  bağçaya  gəldi.  Onu

gördükdə Rəhman səsini kəsdi.

- Yoldaşldar, nə üçün istirahət evinin qanununu pozursunuz?

Taxtınızda uzanıb rahat olmalısınız - deyə həkim onları məzəmmət etdi.

Qoca işçi Salman dedi:

- Yoldaş Fəxrəddin, biz sükutu pozmayırıq, yuxumuz da gəlməyir.

Yoldaş  Rəhman  Vətəndaş  müharibəsindən  qayət  maraqlı  şeylər söyləyir,  rica

edirik ona mane olmayasınız.

Həkim  izin verdi.  Özü  də skamyada  oturub  qəzet  oxumağa  məşğul  oldu.

Rəhman nağıl  etməyə başladı.  Söylədiyi,  doğrudan  da,  maraqlı şey  idi.  Hətta

Fəxrəddinin də fikrini cəlb etmişdi. O, qəzet oxumağı buraxıb dinləyirdi. Rəhman

nağılı bitirdi. Araya bəhs düşdü. Cavan işçi Niyazi dedi:

- Yəqin oğlu atasını öldürdükdə kim olduğunu bilməmiş.

Qoca Salman dedi:

- Burada təəccüblü bir şey yoxdur. Vətəndaş müharibasində belə ittifaqlar çox

olmuşdur. Ata oğlu, oğul atanı, qardaş qardaşı öldürmüşlər.

- Niyazi  bu  ildən  firqəyə namizəd  yazılmışdır,  onda  kommunizm  qayəsi  hələ

möhkəmləşməmişdir, onun üçün də şübhə edir.

- Yoldaş Mərdanın bu sözünə mən de şərikəm, - deyə Fəxrəddin təsdiq etdi.

- Vətəndaş  müharibəsi  qeyri  müharibələrə bənzəməz.  Bu  sinif  müharibəsi,

məfkurə mübarizəsidir.  Burada  ata,  oğul,  qardaş,  hərgah  başqa-başqa  məsləklərə

mənsub isələr, adi bir düşməndirlər.

- Kommunizmi  dərin  düşünsəniz,  onun  qayəsini  yaxşı  anlasanız  ata,  ana,

qohum, dost, aşina hissi sizə qalib gəlməz. İndi izniniz ilə mən də başıma gələn bir

vəqəni söyləyim...

- Söyləyin, - deyə rica etdilər.

---

Milli Kitabxana

314

İşçilər  onun əski  bir  kommunist  olduğunu  bilirdilər.  Həkim  qutusunu  çıxarıb

papirosunu yandırdı, çəkdi. Sonra hekayəyə şüru edərək dedi:

- Söylədiyim  aydın olmaq  üçün  bir  keçmişə əl  atmalıyam.  Mən kəndli

övladıyam.  Kəndlinin əlində bir  parça əkin  yeri  olar,  onu becərib  məhsulu  ilə öz

coluq-çocuqlarını  aclıqdan  saxlar.  Mənim  atam    Səfərəlinin  elə bir  parça  yeri  də

olmamış.  Həsənqulu  ağaya  rəncbərlik edərək  min  məşəqqət  ilə öz  ailəsinə çörək

qazana bilmiş.

Həsənqulu ağa tündməcaz bir mülkədar idi. Atam ondan artıq əziyyət çəkərdi.

Anam  da  ağalıqda  qaravaş  idi.  Binəva  göz  yaşından  başqa,  xanımlardan  bir

hədiyyə almazdı.  Mənim  də vəzifəm  ağalıq  qapısında  kötək  yemək  idi.  O  vaxt

mənim  doqquz  yasım  var  idi.  Bir  ittifaq  mənim  bu  döyüş-söyüşümün  qabağını

almağa  səbəb  oldu.  Həsənqulu  ağanın övladı  yox  idi.  On  yaşında  qardaşı  oğlu

Şahbaz bəy onun vahid varisi idi.

Bu uşaq atasız, anasız bir yetim idi. Şəhərdə leyli məktəbdə tərbiyə alırdı. Nağıl

etdiyim  il  yay  tətili  münasibətilə Şahbaz, əmisigilə gəldi.  Nökərlər,  qaravaslar

onun başına  fırlanırdılar.  Nə etsinlər?  Gələcək  səadətləri  onun əlində idi.  Şahbaz

özü  həlim  bir  çocuq  idi,  lakin  yeri  gəldikdə hökmran  bir  sinif  üzvü  olduğunu

büruzə verirdi.  Birinci  qədəmdən  biz  dostlaşdıq,  birlikdə oynardıq,  birlikdə

gəzərdik.  Şahbazın  qorxusundan  heç  kəs  məni  incidə bilməzdi.  Onun  bu  böyük

yaxşılığını  mən  heç  bir  vaxt  unutmaram.  Şahbaz  həmin  yay  mənə rusca əlifbanı

öyrətdi. Bu isə gələcək səadətimə səbəb oldu. Amma Həsənqulu ağanın xilafi-rəyi

idi.  Yalnız  Şahbazın xatirəsi  üçün  bir  söz  deməyirdi.  Bir  ittifaq  mənim

məhəbbətimi  Şahbaza  daha  da  artırdı.  Bir  gün  çayda  çimərkən  dərin  yerə düşüb

boğulurdum. Şahbaz özünü atıb məni çıxartdı. Onun özü  yaxşı  üzmək bilməyirdi.

Bu isə tutduğu əməlini bir qədər də qiymətləndirirdi.

Yay bitdi, Şahbaz oxumağa getdi. Bizim üçün yenə məşəqqət günləri başlandı.

Atam  buna  səbir  etməyib  şəhərə köçdü.  Bir  müddət  işsiz  qaldı.  Axırda  neft

zavodunda fəhlə oldu. Gərək Salman əminin yadına gələ.

- Bəli, bəli, yaxşı yadımdadır, - deyə Salman təsdiq etdi.

- Türkdə bir məsəl var, deyərlər: "Yağışdan çıxdım, yağmura düşdüm". Biz də

Həsənqulu  ağanın  zülmündən  xilas  olduq,  zavod  sahibi  Hacı  Səlimin  çəngəsinə

düşdük.  Axırda  atamın  sol  qolunu  maşın kəsib  atdı,  azarxanaya  düşdü.  Atam  nə

qədər azarxanada idi, Hacı Səlim

---