Sumqayıt Şəhər Səməd Vurğun adına Mərkəzi Kitabxana Mirzə Fətəli Axundzadə 200



Yüklə 0,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/8
tarix31.01.2017
ölçüsü0,57 Mb.
#7203
  1   2   3   4   5   6   7   8

        

 

 

                

Sumqayıt  Şəhər  Səməd  Vurğun  adına  Mərkəzi  Kitabxana 

 

 

 



                          

Mirzə  Fətəli  Axundzadə – 200 

 

 



 

 

 



B ü t ü n    z a m a n l a r ı n   d r a m a t u r q u 

 

 



 

Biblioqrafik göstərici 

 

 



 

                                                                

 

                                                                



 

 

 



 

   

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

                                                                    



Sumqayıt - 2012 

 

 



 

 

 

 

1



Mirzə Fətəli Axundzadə - 200 

 

 

                                                      M Ü N D Ə R İ C A T 

  

 



1.

 

M.F. Axundzadənin 200 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında  sərəncam     S.  

 

2.

 

Mirzə  Fətəli  Axundzadə  (Qısa  biblioqrafik  məlumat)                                 S.  5 - 7 

 

3.

 

M.F. Axundzadənin həyat və yaradıcılığının  əsas tarixləri                             S.   8 - 9 

 

4.

 

Görkəmli şəxsiyyətlər M. F. Axundzadə haqqında                                          S.  10 - 12 

  

5.

 

Əsərləri : kitabları                                                                                             S.  12 - 13 

 

6.

 

Əsərləri : məcmuələrdə və dövri mətbuatda                                                     S.  14 

 

7.

 

M. F. Axundzadə  haqqında  : kitablarda                                                          S.  15 - 23  

 

8.

 

Dövri  mətbuatda                                                                                               S.  23 - 37 

 

9.

 

Elmi  dünyagörüşü : kitablarda                                                                         S.   38 - 41 

  

10.

 

  Dövri mətbuatda                                                                                              S.   41 - 44 

 

11.

 

  Dramaturgiyası  haqqında :  kitablarda                                                           S.   44 - 45 

 

12.

 

  Dövri mətbuatda                                                                                              S.   45 - 47 

  

13.

 

 “Aldanmış  kəvakib” povesti haqqında : kitablarda                                         S.   47 

 

14.

 

  Dövri mətbuatda                                                                                              S.   47 - 48 

 

15.

 

  M. F. Axundzadənin dili və ərəb əlifbası : kitablarda                                     S.   48 - 49 

 

16.

 

  Dövri mətbuatda                                                                                              S.   49 - 50 

 

17.

 

  M.F. Axundzadə  ədəbiyyatda : kitablar                                                         S.    50 - 51 

 

18.

 

  Dövri mətbuat                                                                                                  S.   51 - 52 

 

19.

 

  M.F. Axundzadə  incəsənətdə : Kitablar                                                         S.   52 – 53 

 

20.

 

  Dövri mətbuat                                                                                                  S.   53 - 55 

 

 

2



Mirzə Fətəli Axundzadə - 200 

 

21.



 

  Avtoreferatlar                                                                                                    S.  55 



  

 

 

Rus  dilində : 

    

22.

 

  Краткая  биографическая  справка                                                                 S. 56 - 57 

 

23.

 

  Произведения : Книги                                                                                      S.   58 



 

24.

 

  Произведение в сборниках                                                                              S.   58  

 

25.



 

  В  книгах  о нем                                                                                                S. 59 - 70 

 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3



Mirzə Fətəli Axundzadə - 200 

 

 

 

Mirzə  Fətəli  Axundzadənin  200  illik  yubileyinin  keçirilməsi  haqqında 

 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı 

 

     2012-ci  ildə  böyük  Azərbaycan mütəfəkkiri, milli  dramaturgiyamızın  banisi, görkəmli  

ictimai  xadim  və   maarifçi  Mirzə  Fətəli  Axundzadənin  anadan  olmasının  200  illiyi  

tamam olur. 

     Bütün  həyatı  boyu  doğma  vətəninin  və  xalqının  tərəqqisi  yolunda   yorulmadan  

çalışaraq  yeni  dövrün  irəli  sürdüyü   mühüm  elmi, mədəni  və  ictimai-siyasi  məsələlərə  

daim  fəal  münasibət  ifadə  edən  və  zamanın qabaqcıl  ideyalarından bəhrələnməyə  çağıran  

yaradıcılığı  ilə  Azərbaycan  mədəniyyətinin  inkişafı  tarixində  parlaq  səhifə  açan  Mirzə  

Fətəli  Axundzadənin  200 illik yubileyinin  təntənəli  surətdə  keçirilməsini  təmin  etmək  

məqsədilə qərara  alıram : 

 1.  Azərbaycan  Respublikasının  Mədəniyyət  və  Turizm  Nazirliyi  Azərbaycan  

Respublikasının  Xarici  İşlər  Nazirliyi, Azərbaycan  Respublikasının Təhsil  Nazirliyi  və  

Azərbaycan  Milli  Elmlər  Akademiyası  ilə  birlikdə, Azərbaycan  Yazıçılar  Birliyinin  

təkliflərini  nəzərə  almaqla,  Mirzə  Fətəli  Axundzadənin  200 illik yubileyinə həsr  olunmuş  

tədbirlər  planını  hazırlayıb  həyata  keçirsin. 

2. Azərbaycan  Respublikasının  Nazirlər  Kabineti  bu  Sərəncamdan  irəli  gələn  

məsələləri  həll etsin. 

 

 

 



 İlham  Əliyev, 

Azərbaycan  Respublikasının  prezidenti  

Bakı  şəhəri, 13 aprel 2010-cu il 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4



Mirzə Fətəli Axundzadə - 200 

 

 

Mirzə Fətəli Axundzadə 

 

( Qısa   biblioqrafik  məlumat ) 

 

                                                                  M.F.Axundovun yaradıcılıq yolunu səciyyələndirən  



                                                            tarix səhifələrini vərəqləyərkən biz böyük iftixar   

                                                            hissi keçiririk ki, xalqımız ağır zamanlarda, gerilik, 

                                                            dini fanatizm şəraitində belə görkəmli şəxsiyyət, öz  

                                                            dövrünü qabaqlayaraq gözəl əsərlər yaradan bir  

                                                            insan yetişdirmişdir... 

                                                                                                                      

                                                                                                                        Heydər  Əliyev.    

                                                                                                                      Ümummilli lider    

 

 



      Son dərəcə  zəngin bir tarixə malik olan XIX əsr bəşəriyyətə bir sıra ölməz dühalar vermiş, 

mühüm ictimai-siyasi hadisələrin, böyük kəşf və ixtiraların şahidi olmuşdur. Mirzə Fətəli 

Axundzadə  da məhz bu dövrün yetirməsidir. O, öz əsrinin qabaqcıl zəkalarında biri, xalqın 

siyasi, mədəni həyatı ilə bilavasitə bağlı olan böyük mütəfəkkir idi. Yüksək istedada, zəhmət 

və mütaliə sayəsində geniş və universal biliklərə, sözün tam mənasında, dövrünün bütün elmi 

nailiyyətlərinə bələd olan dərin zəkalı Axundzadə  qələm çaldığı bütün sahələrdə xüsusi və 

nadir bacarığı olduğunu sübut etmiş, ölməz əsərlər yaratmışdır. Onun qoyub getdiyi elmi-

ədəbi irs olduqca geniş və zəngindir. Axundzadə  bədii ədəbiyyat sahəsində istedadlı şair, 

nasir və dramaturq kimi şöhrət tapmış, məşhur komediyaları ilə dramaturgiyamızın, 

“Aldanmış Kəvakib” hekayəsi ilə isə realist nəsrimizin əsasını qoymuşdur.  

      Axundzadə Azərbaycan ədəbiyyatında azad düşüncə tərzinin ən böyük nümayəndəsidir. 

Mirzə Fətəli 1812-ci ildə Azərbaycanın qədim və gözəl şəhərlərindən biri olan Şəkidə 

dünyaya gəlib. Atası Məhəmmədtağı vaxtsız rəhmətə getdiyindən Fətəlini əmisi  Axund Hacı 

Ələsgər oğulluğa götürmüşdür.  Fətəlinin ruhani olmasını istəyən Axund Hacı Ələsgər 1832-ci 

ildə onu Gəncəyə aparır. Gənc Fətəli burada məntiq və fiqh elmlərini, habelə, dahi 

Azərbaycan şair və filosofu Mirzə Şəfi Vazehdən xəttatlıq sənətini öyrənir. Lakin Mirzə 

Şəfinin gənc Fətəliyə təsiri bununla bitmir, bu görüş Mirzə Fətəlinin həyat və yaradıcılığına, 

ümumiyyətlə, onun bir mütəfəkkir kimi formalaşmasına ciddi təsir göstərir. 

      Dövrünün müasir elmlərilə maraqlanan Fətəli 1833-cü ildə Şəkidə açılan rus məktəbinə 

daxil olur və bir il burada təhsil alır. 1834-cü ildə  Tbilisiyə gedən Mirzə Fətəli Qafqaz 

canişininin baş dəftərxanasında mülki işlər sahəsində Şərq dilləri mütərcimi təyin olunur və 

ömrünün sonuna qədər bu vəzifədə çalışır. 1873-cü ildə ona hərbi rütbə - polkovnik rütbəsi 

verilir.  

     M.F.Axundzadə  bədii yaradıcılığına şeirlə başlayıb. O, şeirlərini "Səbuhi" təxəllüsü ilə 

yazıb. Belə ki, XIX əsrə qədər Azərbaycan ədəbiyyatı əsasən poeziyadan ibarət idi. Onu janr 

etibarilə zənginləşdirmək birinciliyi də M. F. Axundova məxsusdur. Realist - demokratik 

ədəbiyyatın, yeni dramaturgiya və nəsrin, materialist tənqid və estetikanın yaranması ancaq 

onun adı ilə bağlıdır.  

 

5


      

Mirzə Fətəli Axundzadə - 200 

 

      Axundzadə  ədəbiyyatın qarşısında ictimai tələblər qoyan ədəbiyyatı müasir həyatın 



tələbləri ilə bağlayan realist yazıçı idi. Milli ədəbiyyatımızda nəsrin və dramaturgiyanın 

əsasını qoyan şair, filosof, ictimai xadim, tərcüməçi kimi məşhur olan Mirzə Fətəli 

komediyanın böyük ictimai tərbiyəvi rolunu düşünərək öz yaradıcılığı üçün bu ədəbi şəkli 

seçdi. XIX əsrin 50-ci illərinin birinci yarısında yazdığı altı məşhur komediyası ilə yeni 

Azərbaycan realist dramaturgiyasının əsasını qoydu. 

      Dövrünün ilk maarifçisi, realist dramaturqu olan M.F.Axundzadə  komediyalarında xalqın 

avamlıqdan doğan mənfi cəhətləri, fanatizmin, despotizmin əsas səbəblərini açıq göstərirdi. 

Dramaturq əməyə xor baxan, əyri və asan yolla pul qazanan tüfeyli Hacı Zərgər Kərimi, 

Həkim Ağa Zamanı, Molla Salmanı, Səfər bəyi və onları tora salan Molla İbrahim Xəlili 

("Hekayəti-molla İbrahimxəlil kimyagər"); avam, savadsız qadınları – Şəhrəbanı xanım və 

Şərəfnisə xanımı ("Hekayəti-müsyö Jordan həkimi nəbatat və dərviş Məstəli şah cadukuni  

məhşur"); Vəzifəsində qalmaq üçün yaltaqlıq edən Mirzə Həbibi ("Şərgüzəşti vəziri xani 

Lənkəran"), maymaq, qorxaq, səfeh Tarverdini və onun ətrafında cərəyan edən avamlığı 

(Hekayəti – xırs quldurbasan"), məhəbbət, xeyirxahlıq hissini pula hərisliyi ucbatından qurban 

verən Hacı Qaranı, tüfeyli həyat tərzi sürən bəyləri ("Sərgüzəşti-mərdi xəsis"), yalançı, 

ziyankar, rüşvətxor məhkəmə vəkillərini ("Mürafiə vəkillərinin hekayəti") satira atəşinə tutub. 

Dramaturqun bu komediyası zorakılıq və istibdad, feodal Şərq həyatının yaratdığı avamlıq 

əleyhinə çevrilmişdi. Çünki belə bir qaranlıq mühitdə hər cür hiylə, cinayət, dələduzluq və s. 

bu kimi mənfi xüsusiyyətlər inkişaf edə bilərdi. 

      Mirzə Fətəli ədəbi-tənqidi görüşlərində mücərrəd məfhumlara deyil, bir maarifçi kimi 

müəyyən ədəbi hadisələrə istinad edir, hökmlərini hər zaman konkret yazıçıların əsərləri 

üzərində əsaslandıraraq, ədəbiyyatı cəmiyyətin aktual məsələlərilə bağlamağa çalışardı. O, 

həyatdan uşaqlaşan hər bir əsərin əleyhinə çıxır, müasir hekayə, roman və dram əsərlərini xalq 

üçün faydalı sayırdı. Mirzə Fətəli cəmiyyətin tələblərinə cavab verməyən, məzmunca zəif olan 

əsərləri bədiilikdən uzaq hesab edirdi. 

      Mirzə Fətəli Axundzadə  elm, maarif vurğunu olduğundan kitaba xüsusi məhəbbət 

bəsləmiş, zülmətdən aydınlığa gedən yolda ona bir ziya, bilik və müdriklik mənbəyi kimi 

baxmışdır. Böyük ədib həyata keçirilməsi üçün 20 ildən çox çalışdığı əlifba islahatını, ədəbi 

məktublarını və ümumiyyətlə, bütün yaradıcılığını məhz bu məsələ ilə bağlamışdır. Onun 

üçün kitab əlifbadan, mütaliədən başlayırdı. M. F. Axundovun yazıb- yaratdığı tarixi şəraitdə 

hörmət, üstünlük elmə, biliyə deyil, dinə, etiqada verilirdi. Təbiidir ki, kitab mədəniyyəti belə 

bir şəraitdə qurbanlar və mənəvi inqilablar bahasına inkişaf edə bilərdi. Dramaturq özünün 

elmi və fəlsəfi görüşləri ilə qatı qaranlığı yardı, xalqın oyanan şüuru qarşısında yeni işıqlı bir 

yol açdı. Səmərəli fikirlər hesabına açılan və keçilməsi böyük cəsarət tələb edən bu yolun ilk 

yolçusu M. F. Axundovun özü oldu. İlk təməl daşı Nizami tərəfindən qoyulan Azərbaycan 

kitab mədəniyyətini sonralar dahi mütəfəkkir əzəmətli bir binaya çevirdi. Onun bu nəcib 

təşəbbüsü xalqın sonrakı mənəvi inkişafı üçün zəmin hazırlamış oldu.  

      M. F. Axundov Azərbaycan kitab mədəniyyətini keyfiyyətli tərcümə və sırf orijinal 

əsərlərlə zənginləşdirməyə, ədəbiyyatı dilimizə yabançı olan əcnəbi sözlərdən təmizləməyə və 

ana dilinin gözəl məziyyətlərini qoruyub saxlamağa çağıran qüdrətli sənətkarlardandır.  

M. F. Axundov 40 ildən çox öz ömrünü xalqa həsr etmiş, bütün qüvvəsini öz həmvətənlərini 

elm və mədəniyyət yoluna çıxarmağa, onların mətbəə, mətbuat, kitab kimi mənbələrə sahib 

olmağa çağırmışdır.  

 

6



      

Mirzə Fətəli Axundzadə - 200 

 

      Milli zəmində yüksələn, milli kaloriti bütün zənginliyi ilə saxlayan və rəngarəng 



yaradıcılığa malik olan Axundov yaradıcılığı üçün böyük beynəlmiləlçilik, xalqlara dərin 

hörmət, yüksək humanizm ən səciyyəvi cəhət idi.  

      M. F. Axundovun ədəbi və fəlsəfi irsi təkcə Azərbaycanın deyil, bütün dünya xalqlarının 

mədəniyyəti xəzinəsinə qiymətli inci kimi daxil olmuş və hər bir xalqın oxucusunun 

istifadəsinə verilib. M. F. Axundov tərəqqipərvər bəşəriyyətin həmişə ürəkdən sevəcəyi, dəyər 

verəcəyi və yad edəcəyi şəxsiyyətlərdəndir.  

      Bütün həyatı boyu doğma vətəniniin və xalqınıın tərəqqisi yolunda yorulmadan çalışaraq 

Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı tarixində parlaq şəhifə açan M. F. Axundzadə 1878-ci 

ildə Tiflisdə vəfat etmiş və Mirzə Şefi Vazehin qəbri yanında dəfn edilmişdir 

      Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin böyük mütəfəkkir, 

Azərbaycan milli dramaturgiyasının banisi, görkəmli ictimai xadim və maarifçi Mirzə Fətəli 

Axundzadənin anadan olmasının 200 illik yubileyinin TÜRKSOY təşkilatı çərçivəsində qeyd 

edilməsi təklifi həmin təşkilat tərəfindən müsbət dəyərləndirilib  və  2012 - ci il TÜRKSOY 

çərçivəsində   “M. F. Axundzadə  İli” elan edilib.  

     Səməd Vurğun adına Mərkəzi Kitabxananın “Kitabxana - biblioqrafiya proseslərinin 

avtomatlaşdırılması ” şöbəsi  M.F  Axundzadənin  200 illik yubileyi münasibətilə  biblioqrafik 

göstərici hazırlayıb. Göstərici iki dildə (Azərbaycan və rus) tərtib edilib . 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7



      

Mirzə Fətəli Axundzadə - 200 

 

M. F. Axundzadənin həyat və yaradıcılığının əsas tarixləri 

  

     1812                  Fətəli Məmmədtağı oğlu Axundzadə Şəki şəhərində anadan olmuşdur   



 

1832

 

             Gəncədə mədrəsə təhsili  almışdır 

 

1833

 

             Şəkidə ibtidai rus məktəbində oxumuşdur 

 

1834

 

             Tiflisdə  Qafqaz  canişinliyi  baş  idarəsinin  dəftərxanasında  tərcüməçisi   

                               vəzifəsində  işləmişdir 

 

     1836 – 1840       Tiflis qəza məktəbində Azərbaycan və fars dillərindən dərs    



                           Demişdir 

 

1837                  “Puşkinin ölümünə şərq poeması”nı yazmışdır 

 

1842

 

              Axundzadə Hacı Ələsgərin qızı Tubu xanımla evlənmişdir 

 

1851

 

              Rusiya İmperator Coğrafiya Cəmiyyəti Qafqaz şöbəsinin həqiqi üzvü            

                           seçilmişdir 

 

1852



 

               Qafqaz canişinin baş tərcüməçisi təyin edilmişdir 

 

     1850 – 1855       “Hekayəti – Molla İbrahimxəlil kimyagər”, “Hekayəti – Müsyo Jorda          



                                 həkimi nəbatət və dərviş Məstəli şah caduküni məşhur”, “Sərgüzəşti –     

                                 vəziri xani –Lənkəran”, “Hekayəti – xırs quldurbasan”, “Sərgüzəşti mərdi  

                                 xəsis” (Hacı Qara), “Mürafiə vəkillərinin hekayəti” adlı altı komediyasını          

                                 yazmışdır 

 

1857

 

               Ərəb əlifbası əsasında yeni əlifba tərtib etmişdir 

 

1858

 

               Qafqaz canişinliyinin baş siyasi idarəsinin tərcüməçisi təyin olunmuşdur 

       

     1863 – 1865       “Kəmalüddövlə məktubları” adlı bədii – fəlsəfi traktatını yazmışdır 



 

1873

 

                Polkovnik rütbəsinə layiq görülmüş, Rusiya, İran və Türkiyə dövlət      

                             tərəfindən  bir  sıra orden və medallarla təltif olunmuşdur 

 

1874



 

                Rus şərqşünası Adolf Berje ilə birlikdə “Kəmalüddövlə məktubları”nı      

                             rus dilinə  tərcümə etmişdir 

 

1875



 

                Tiflisdə kasıb müsəlman uşaqları üçün ayrıca məktəb açmışdır 

 

1876

 

                Cəlaləddin Ruminin “Məsnəvi”sinə həsr olunmuş “Mollayi Rumi və            

 

8


                                        

Mirzə Fətəli Axundzadə - 200 

 

                                   onun  təsnifi  babində” adlı ədəbi – tənqidi məqalə, eyni zamanda     



                                  “Hekayəti –bədiəxani – Ərdəbili və Məşədi Buttan Səlyani”, “hekayəti –     

                                   Roma Kərim və Səfər dəllək” və  “Hekayəti – Seyyid Ələm Səlyani”  

                                   adlı mənzum hekayələr  yazmışdır 

 

1877



 

                Ağır ürək xəstəliyinə məruz qalmışdır 

 

     1878  fevral         Tiflisdə vəfat etmiş və müəllimi Mirzə Şəfi Vazehin qəbri yanında dəfn   



                                  edilmişdir        

 

1930



 

                Bakıda şairə abidə ucaldılmışdır 

 

1939

 

                Azərbaycanın Milli Kitabxanasına M. F. Axundzadənin adı verilmişdir 

 

     1957                   “Aldanmış kəvakib” (yaxud “Hekayəti Yusif şah”) povestini yazmışdır 



 


Yüklə 0,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin