T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
            XIII 
KISALTMALAR 
a.g.e.   
Adı geçen eser 
Alm.   
Almanca 
bkz. 
 
Bakınız 
çev. 
 
Çeviren 
DaF 
 
Deutsch als Fremdsprache, Yabancı Dil Olarak Almanca 
DTCF   
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 
fel. 
 
Felsefe 
ff. 
 
Ve devamı (und folgende) 
Fr. 
 
Fransızca 
gsz. 
 
Geçişsiz  
Hrsg.   
Yayımcı (Herausgeber) 
Inf. 
 
Infinitiv (mastar) 
Đ
ng. 
 
Đ
ngilizce 
jmdm.   
Birisine (jemandem) 
jn. 
 
Birisini (jemanden) 
Lat. 
 
Latince 
MEB   
Milli Eğitim Bakanlığı 
Nordd.  
Kuzey Almanca (norddeutsch) 
Nr. 
 
No (Nummer) 
Osm.   
Osmanlıca 
Örn.   
Örneğin 
S. 
 
Seite, sayfa 
TDK   
Türk Dil Kurumu 
Uyg.   
Uygurca 
vb. 
 
Ve benzeri 
vd. 
 
Ve diğerleri, ve devamı 
Yun.                Yunanca 
 
 

---

 

---

1.
 
 GĐRĐŞ  
           Almancadaki  kiplik    fiillerin    anlam  kategorilerini  ve  bunların  Türkçedeki 
karşılıklarını  ortaya  koymayı  ve  edebi  metinlerden  oluşan  bir  korpustan  da 
yararlanılarak  bu  fiillerin  karşılıklarını  semantik  açıdan  betimlemeyi    amaçlayan  bu 
çalışmada  Almanca  ve  Türkçe  dillerinin  genel    yapısı  üzerinde  kısaca  durmak  ve  
fiillerin özelliklerini ele almak yararlı olacaktır.   
 
1.1  Almanca ve Türkçenin Özellikleri 
           “Türkçe,  Ural-Altay  dilleri  takımından  Altay  koluna  bağlı,  eklemli  dillerden 
sonekli bir dildir.”(EDĐSKUN, 2010: 18) Türkçe, bugün ikiyüz milyon üzerinde insan 
tarafından    geniş  bir  coğrafyada  konuşulan  bir  çok  devletin  ve  uygarlığın  dili 
olmuştur. Almanca ise Avrupada birinci sırada yer alan  yüz milyon civarında insanın 
konuştuğu  ve  başta  Almanya  olmak  üzere,  Avusturya,  Đsviçre  ve  Liechtenstein’ın 
resmi  dili  olup  Hint-Avrupa  dil  ailesinin  Avrupa  kolunun  Germen  dilleri  grubuna 
dahildir.   
 
           “Bağlantılı”[agglutinierend]  ya  da  “eklemli”  (EDĐSKUN,  2010:  17)  diller 
takımına giren Türkçede, bir ya da birden çok heceli kelime kökleriyle ekler bulunur. 
“Her  kelimeden  eklerle  yeni  anlamda  kelimeler  türetildiği  gibi,  her  kelime,  eklerle 
geçici  durumlara  da  sokulabilir.    Eklerle  kökler  –hemen  her  zaman-  birbirlerinden 
kolaylıkla  ayırt  edilebilirler.”  (EDĐSKUN,  2010:  17)  Türkçe,  sonekli  diller  grubuna 
girer. 
Sonekler 
(Suffixe), 
çeşitli 
dilbilgisel 
ve 
anlamsal 
fonksiyonların  
oluşturulmasında  kullanılır.  Örneğin,  [çalışkan]  sıfat  iken  [çalışkan-lık]  isim  
görevindedir. [-lIk] biçimbirimi burada sıfattan isim türetir. 

---

 
2 
           Çekimli ya da bükünlü (flektierend) dillerden  Almanca, yeni sözcük yapımında 
çoğu  kez  köklerinde  değişiklik  olan,  kökün  bazen  tanınmaz  hale  geldiği  bir  Hint-
Avrupa  dilidir.  Örn.  ’den  türetilen    sözcügü;    fiilinden 
türetilen  gibi.  
          “
Bükünlü  diller,  (Alm.  flektierende  Sprache,  Fr.  Langues  flexionelles,  Đng. 
(in)flexional  languages)  dillere  ilişkin  tipbilimsel  sınıflandırmada  dilbilgisi 
bağıntılarını  sözcüğün  değişken  bölümündeki  değişimlerle,  bir  başka  deyişle 
bükünlerle  belirten,  biçimbirimlerin  yerine  getirdiği  işlevleri,  gösteren  düzleminde 
ayrı  ayrı  öğelere  indirgemeye  olanak  bulunmayan,  bu  özellikleriyle  ayrışkan  ve 
bitişimli dillerden ayrılan dillerdir.” (VARDAR vd., 1988: 56)  
 
           Ural-Altay  dil  ailesine  ait  olan,  tümceleri    ÖNY  (özne+nesne+yüklem) 
dizilişiyle  kurulan  dillerden  biri  olan  Türkçenin  tümce  anlambilimini    etkileyen 
birtakım  belirgin  sözdizim  özellikleri,  nitelikleri  vardır.  Bunlar  şu  noktalarda 
toplanabilir: 
A)
 
“Sözdiziminin esnekliği 
B)
 
Bileşik tümcelerin kuruluş özelliği, adlaştırma, sıfatlaştırma, belirteçleştirme, 
C)
 
Đ
kilemelerin kullanılması, 
D)
 
Kişi adıllarının seyrek kullanılması, 
E)
 
Sıfatların kullanılış özellikleri, 
F)
 
[-DĐr] koşacının tümce anlamına etkisi.” (AKSAN, 2009: 169) 
 
           Bu  çalışmada  kiplik  fiiller  ve  bunların  anlambilimsel  kategorileri  ele 
alınacağından  ve  kiplik  fiillerin  Türkçede  ne  gibi  anlamsal  işaretleyicileri  ile  ifade 
edildiği  irdeleneceğinden,    Almanca  ve  Türkçede  fiillerle  ilgili  bazı  temel  bilgiler 
vermek  yararlı  olacaktır.  Alman  dilinde  fiiller  köklerden  ve  mastar  eklerinden 
oluşurlar.  Örneğin   ,    ve   vb.  Türkçede  ise  

---

 
3 
[-mek] ve [-mak] mastarları kullanılır. Örn. , ,  vb.   Almanca ve 
Türkçede  fiiller  özneye  göre  çekime  uğrar  ve  cümlenin  yüklemi  görevindedirler. 
Çekimli  fiiller,  yani  yüklemler  Almancada  ikinci  yerde,  soru  kelimesiz  soru 
cümlelerinde      başta  yer  alırlar.  Türkçede  ise  fiiller  sonda  yer  alır.  Türkçede  çoğu 
zaman özne belirtilmeden  çekim ekleriyle de cümle oluşturulur. Örneğin,  
                              Ich gehe heute um 9 Uhr in die Schule. 
                              Bugün saat 9’da okula gidiyorum. 
 
           Yukarıdaki  örnekte  Almancada    zamiri  belirtilmesi  zorunlu  iken, 
Türkçede  bu  zorunluluk  yoktur.  Yüklemin  sonundaki  [-um]  1.  tekil  kişi  biçimbirimi 
özneyi  belirtir.  Türkçede  aynı  zamanda  [-yor]  şimdiki  zaman  biçimbirimi  de 
kullanılmıştır. Bu biçimbirim, fiilin bir haber kipi olduğunu da belirtir. Almancada ise 
yüklem,  ikinci yerde ve  [-e] çekim ekiyle birlikte yer alır. Fiilin kökünde bir 
değişiklik olmadığı için, bu yüklem şimdiki zaman ve haber kipi anlatır.  
  
           Almancada  zayıf  (schwach),  kuvvetli  (stark)  ve  karışık  (gemischt)  fiiller  ulamı 
varken, Türkçede bu tür bir sınıflandırma bulunmaz.  
          Örn. Infinitiv  Präteritum