T c sakarya üNİversitesi Sİyasal biLGİler faküLtesi İKTİsadi DÜŞÜnce tariHİnde sanayi devriMİ: geçMİŞten güNÜMÜze biTİrme çalişmasi

BÖLÜM 1: SANAYİ DEVRİMİ VE ORTAYA ÇIKMA UNSURLARI 
1.1 Sanayi Devrimi 
18 yüzyılın sonlarında Avrupa
’
da buhar gücü kullanma ve makineleşmeyle gerçekleşen 
büyük aşama aslında dünya ekonomisinde büyük derin bir iz burakmıştır. Öncellikle, bu 
izin temel konularını iktisat bilimi tarihinde de görmekteyiz. Yani, sanayi devrimi dönemi 
kendisi ile beraberinde endüstri devrimi olarak da tarihde yer almıştır. Ekonomi bilim 
insanları ile yanaşı bir çok bilim adamları sanayi devrimini kendi literatürlerinde farklı 
ele alarak tanıtmaya çalışmıştılar. Dünya bilim insanları arasında Alvin Tofflerin 
literatürü ile sanayi devrimini birnevi ele alarak inceleyebiliriz. Çünkü, bu bilim insanı 
sanayi devriminin temel faktörlerini ortaya koymuş ve böylece karşılaştırma yapmıştır. 
Alvin Toffler sanayi devrimini ele alarak incelemiş olduğu literatüründe aslında birnevi 
bir dalga teorisi olarak adlandırmıştır. Bu teorisinde bilim adamı öncellikle uygarlıkd 
döneminden başlayarak üç aşamaya dokunmuştur. Bu temel üç aşamada ise medeniyetler 
tarihinin üç dönemini ele almıştır. (Aksoy, 2016) 
Tarım çağı, sanayi devrimi çağı ve bilgi teknolojisi çağını inceleyen Toffler öncellikle 
sanayi devrimi nedir? sorusuna cevap aramaya çalışmıştır. Ona göre sanayi devriminde 
toplumlar ilkel tarımsal üretimden bilgi toplumuna geçerken belirli gelişim süreçleri 
izlemişlerdir. Sanayileşme de aslında bu süreçlerde önem kazanmıştır. (Demirağ, 2017) 
Bilim insanı Tofflere göre bir ekonominin sanayi toplumunun ekonomisi haline 
gelebilmesi için, sanayileşme süreci ile gelişmesi gerekmektedir. Sanayi devrimi ve 
sanayileşmenin başlangıcı hakkında farklı görüşler süren bilim adamlarından birisi de
Arnold Toynbee olmuştur. O 1750'de İngiliz ekonomisinde 1850'lere kadar 
tamamlanacak, hızlı ve gerekli bir sanayileşme dönemi olarak tanımlamış ve bu dönemin 
köklü bir değişim süreci olduğunu vurgulamıştır. (Aydemir, 2000) 
Diğer ekonomi bilim insanlardan olan Rostow ise, sanayi devriminin uzun bir zaman 
süreceğini ifade etmek yerine sanayi devrimini ani ve hızlı bir değişme olarak 
vurgulamıştır. Rostow’a göre sanayi devrimi ekonominin baş tacı yani temel rol üstleyen 
bir süreçtir. (Gülmez, 2002) 
Aslında dünya tarihinde insanlık tarihinin bu noktaya gelmesindeki en büyük dönüm 
noktaları olmuştur. Tüm dünyayı etkisi altına alan sanayi devrimi de bu dönüm 

---

8 
noktalarından biri olarak geçmiştir. Sanayi devrimi 19. yüzyıl ve sonrasında etkilerini 
oldukça hızlı bir şekilde artırmış ve insanlara doğaya hükmetme yeteneği kazandırmıştır. 
Bilimsel ve teknolojik yenilikler sermaye birikimi ile birleştiğinde, ülkelerin nasıl daha
yüksek üretim seviyelerine ulaşabileceklerini göstererek batılı ülkeleri ekonomik ve 
finansal altyapıyı daha bol hale getirmeye zorlanmış ve sanayileşme süreci etkisinde 
kalmışlardır. Bu süreç bazen ülkeler için avantajlara sahip olsa da 'de dezavantajlara 
neden olmuştur. (Ansal, 1999) 
Dünya bilim alanında aslına bakarsak sanayi devriminin bir çok farklı literatürlerde yer 
alan tanımlarını aşağıdaki şekilde gösterebiliriz: 
 Sanayi devrimi teknolojik gelişmelerin etkisiyle veya teknolojiden faydalanarak 
sosyoekonomik yapıda, üretimde, iş hayatında meydana gelen pozitif değişmeler 
 18.yy sonu 19.yy başlarından itibaren artık insan gücüne dayanan iş gücü ve buna 
bağlı olarak ekonomik faaliyetlerin teknoloji sayesinde sanayi ve makineleşme 
sürecine geçilmesi 
 Sanayi devrimi Avrupa’da 18.yy ve 19.yy’da yeni icat edilen teknolojilerin üretim 
aşamasına aktarılmasıyla buhar gücüyle çalışan makineleşmenin sanayiyi 
etkilemesiyle sermaye birikimindeki artış 
 Tarım ekonomisinden sanayi ekonomisine geçiş 
 Sanayi devrimi 18. yy ve 19. yy’da Avrupa’da yeni teknolojik icatların üretime 
yapmış olduğu olumlu etkiyle buhar gücüyle çalışan makinelerin sanayi devrimini 
ortaya çıkarması ve sermaye birikimini arttırması 
 Sanayi devrimi kişi başına üretimin arttığı ve başarıya ulaşmış ekonomik büyüme 
olarak tanımladığımız kavram 
 Sanayi devrimi 18.yy’dan 19.yy’a kadar geçen sürede teknolojinin tarıma 
yansımasıyla üretim ve madencilik alanında meydana gelen gelişmelerle var 
olmuş mekanizasyon süreci (Bülbül, 2008)