T c sakarya üNİversitesi Sİyasal biLGİler faküLtesi İKTİsadi DÜŞÜnce tariHİnde sanayi devriMİ: geçMİŞten güNÜMÜze biTİrme çalişmasi

Şekil 3:

İngiltere Sanayi Devrimi
 
 
Kaynak : (Ardahan, 2009) 
Sanayi devrimi, toplumsal tutum ve davranışlardaki bir değişiklikle açıklanacak olsaydı, 
ekonominin tamamı bu durumdan etkilenirdi. Bunları iki şekilde tanımlayabiliriz: biri 
baskın endüstri teorisi, diğeri ise sentetik büyüme teorisi. Öte yandan, toplam büyüme 
teorisi,ekonominin tamamında ekonomik büyüme gerçekleştiğinde ortaya çıkmaktadır. 
Üçüncü tartışma, sanayi devrimine yol açan büyüme aşamasını kapsamaktadır. (Elevli, 
2017)
Aşamalar şu şekilde sıralanabilir:
 Birincisi 17. yüzyılda başlayan ticaret devrimi, 
 İkincisi 18. yüzyılın başlarındaki tarım devrimi ve üçüncüsüde ikinci yarıda 
ulaşım devrimi. Ticaret dönemi tarım aşamasının oluşmasına ve tarım 
aşamasının ulaşım aşamasına geçmesine yol açmış ve bu dönemlerin sonunda 
meydana gelen sanayi devrimi birbirini etkilemiştir.
Kapitalist üretim İngiltere'de on beşinci yüzyılda başlamış, on yedinci yüzyılda burjuva 
devrimi ile sona ermiştir. Aslında bu dönem İngiltere'de başlayacak olan sanayi 
devriminin temellerinin atılmasının önemli faktörü olmuştur. (Anonim, 2020) 

---

16 
1.4 Sanayi Devriminin Ortaya Çıkışını Hazırlayan Temel Unsurlar
İnsanoğlu geçmişten günümüze iki farklı değişiklik yaşamıştır. İlki, tarihin ilk çağlarında 
avcılık ve toplayıcılıkla uğraşan insanlar için tarım devrimidir. Tarım devrimiyle tarım 
toplumu oluşmuştur. Diğeri ise, 18.yy’da başlamış iki asırda tarımla uğraşan nüfusun 
ciddi bir şekilde azalmasıyla mamul mal üretimine ve hizmet üretimine geçilmesi olarak 
ifade edilen sanayi devrimidir. Bunlara ek olarak enformasyon (bilgi) toplumundan da 
söz edilir. Enformasyon toplumu günümüzde sanayi toplumunun bir sonraki evresidir. 
Ürün, sanayi devrimi gerçekleşmeden önce küçük çaptan yapılmıştır. Tabi bu yapımda 
sermaye çokta önem oynamamıştır. Sanayi devrimi gerçekleştiğinde, sermaye ön planda 
bulunmaktadır. Üretim tarzıayrıca sanayi devriminde de değiştirilir. Ürünler, evlerde 
değil, fabrikada üretilmeye başlanılmıştır. Bu nedenle, üretim üretimi daha etkili olmaya 
başlamıştır. Sanayi devrimi ile bitki üretimi, buhar enerjisi sağlama yolunu 
değiştirdi,sanayi devrimi, şirketlerin yaşam biçimini değiştirmiştir. Örneğin, insanların 
oturdukları evlerin civarında, işçi seminerleri kurulmuştur. 1768 yılında James Watt 
buhar makinesini icat ettikten sonra sanayi devrimi başlamıştır. Çok büyük teknolojik 
ilerlemeler yaşanmış, şehirleşmelerin başlaması politik ve kültürel alanda gelişmelere ve 
değişmelere sebep olmuştur. Teknolojik kültürel iktisadi anlamda toplumsal bir 
küreselleşme başlamıştır. Sanayi devrimiyle insan gücüne dayalı bir çalışma yerini 
fabrika üretimine dayalı bir sisteme bırakmıştır. Endüstri toplumunda iş bölümü yapılmış, 
iş bölümünün yapılmasıyla o işte çalışan işçi sınıfı uzmanlaşmış, nüfus artmış bununla 
beraber toplumda artık bilim baskın hale geldiği için bu toplum bilim toplumu adını 
almıştır. Endüstri toplumu ilk aşamada emek yoğun, ikinci aşamada sermaye yoğun, son 
aşamada ise bilgi yoğun olarak ilerlemiştir. Sanayi devrimiyle üretim şekli de değişmiştir. 
Artık modern teknoloji ile yapılan üretim fabrikalarda yapılmaya başlamıştır. 
Fabrikalarda toplu yapılan üretimler sayesinde şehir yaşamı gelişerek değişmeye 
başlamış, endüstri üretimlerinin yapıldığı fabrikalara yakın alanlarda yerleşim yerleri 
kurulmuş ve buralarda nüfus artışı yoğunlaşmıştı. (Şahin, 2018) 
18. yüzyılın sonunda teknolojinin aktif gelişimi ekonomiye hayat vermiştir. Merkantilist 
politikalar dikkate alındıkda ise sanayi (askeri ve silah sanayi) teşvik edilmiş, ticaret 
desteklenerek ülkeye döviz kazandırılmış ve ülkenin bilimile yeniden yükseleceği 
düşüncesi hakim olmuştur. Böylece bilim kurullarının kurulmasında devletin rolü artmış 

---

17 
ve bu konseylerden devlet tarafından desteklenmiştir. Sanayi devriminde teknolojik 
anlamda ilerleme ve değişim sermayenin artması ile doğru orantılıdır. Teknolojik 
değişimde mal üretilirken, maliyeti olabildiğince azalır o maldan alınan verim ve kar 
artar. Böylece sermaye birikimi oluşur. Bir firma bir malın üretiminde teknolojik anlamda 
diğer firmaya göre farklı bir yöntem bulmuşsa diğer rakip firmalara karşı bir üstünlüğe 
kavuşur. Böylece diğer firmalar ellerinde bulunan malları iyileştirirler. Büyük şirketler 
de elde ettikleri gelirin büyük bir bölümünü Ar-ge’ye ayırmaları gerektiğinin bilincine 
varırlar. Piyasada olmayan bir ürünün ortaya konulması veya hali hazırda olan bir ürünün 
iyileştirilmesiyle iktisadi kalkınma da artar. Schumpeter’in dediği gibi teknolojik 
anlamda gelişme iktisadi büyümenin mehenk taşıdır. Sanayi devrimi, teknolojide gelişme 
ve ilerlemeyi gerektirir. (Türkcan, 1990)
Sanayi deviriminin kendisi ile beraberinde getirdiği sanayi topluluğunu şöyle aşağıdaki 
gibi anlatabiliriz. Öncellikle,
Sanayi topluluğu; sanayi öncesi toplum, sanayi toplumu ve sanayi sonrası toplum olmak 
üzere üç döneme ayrılmaktadır. Sanayi öncesi topluma baktığımızda, ise iş bulunca kendi 
işini yapabilen, kendinden sorumlu insanlar, yaşadıkları yere yakın çalışanlar, aile 
ortamında çalışan insanları ele alabiliriz. Köylülerin araziyi terk etmesi ve kentsel 
şehirlerin fabrikalarında işgücüne katılması da sanayi öncesi toplumun temelini 
oluşturmuştur. Öte yandan, sanayi sonrası toplumda teknolojinin hızla gelişmesi ve
toplumun bilgi talebi ile ekonomik, siyasi ve kültürel alanlardaki olumlu gelişmelerle 
birlikte bilgi, bilgi çok önemli hale gelmiş ve post- sanayi toplumu elde edilmiştir. 
Sanayi devriminin ortaya çıkmasında etkili olan iktisadi sosyal etkenler ise şöyle 
sıralanabilir.
 12.yy’dan başlayarak 16.yy’a dek geçen sürede doğru olanı bulmada 
rasyonalizmin önemli olduğunun ortaya çıkması önemli astronomik buluşlara 
sebep olması 
 18.yy’da aydınlanma çağının temeli olan rönesans insanları etkilemeye 
başlamıştır. Rönesans’ın insan hayatına girmesi sanatta, edebiyatta ve dini 
konularda da kendini hissettirmiştir. Matbaanın icat edilmesiyle kadın ve erkek 

---

18 
okur yazarlığında artış meydana gelmiş böylece dini kitapta yazılanlarla kilisenin 
halka anlattıklarının aynı olmadığını insanlar görmüşlerdir. 
Sanayi Devrimi'nden önce Avrupa ülkeleri tarım sektöründe yer almaktaydı. İngiliz 
liderliğindeki Fransızlar ve Almanlar da bu süreçten büyük ölçüde etkilenmişler, 
burjuvazi Fransız Devrimi'nden sonra bilim, çalışma veya teknoloji alanında ardışık 
gelişmelerle çok güçlü hale gelmiştir. Madenlerin açılması ve fabrikaların kurulmasıyla 
birlikte ekonomi canlanmaya başlamış ve köyden kente göçün zemini çekilmiştir. Bunun 
sonucunda köylerin nüfusu azalırken, şehirlinin nüfusu büyük oranda artmıştır. Nüfus 
arttıkça şehirler dışında yeni yerleşim yeri ihtiyacı ortaya çıkmış ve bu yerleşim 
birimlerine Banliyö adı verilmiştir. Reform ve rönesans ile başlayan aydınlanma 
hareketleri sonucunda Avrupa dünyanın sosyal ekonomik başkenti haline gelmiştir. 
Reform ve rönesans öncülüğünde başlayan aydınlanma hareketi ile modern bir topluma 
geçiş sağlanmış aklın ve bilimin ışığında ilerlemeler kaydedilmeye başlamıştır. Bilimin 
gelişmesi önemli buluşları doğurmuş insanlar üretmeye başlamış ve üretimde yerel ve 
uluslararası ticaretin gelişmesini sağlamıştır. Bu da ticaret yapanların servetlerinin 
artmasına sebep olmuştur. Sanayi devrimi aslında teknolojinin hayata geçirilmiş ve sosyal 
kültürel mali alanlara yansımış şeklidir. (Ünsal, 2007)