T. Malikov O. Olimjonov moliya

Davlatning byudjetdan tashqari jamg’armalarini tashkil
etish 
tartibi 
va 
shakllantirish 
metodlari. 
Rivojlangan 
mamlakatlarning ilg’or tajribalariga tayanib aytish mumkinki, odatda 
Davlatning byudjetdan tashqari jamg’armalari quyidagi shartli ikki 
yo’l orqali tashkil etiladi: 
1. 
Davlat byudjetiga ajratilishi lozim bo’lgan mablag’lar hisobidan 
muhim umumjamiyat ahamiyatiga ega bo’lgan muammolarni hal 
etish uchun ma’lum bir xarajatlarni tashkil etish; 
2. 
Davlatning byudjetdan tashqari jamg’armasini shaxsiy (o’zlik), 
maxsus ajratma va 
badal mablag’lari hisobidan shakllantirish. 
Masalan, qator davlatlarda daromadi cheklangan va ijtimoiy 
himoyaga muhtoj aholi qatlamini moliyaviy 
qo’llab-quvvatlash 
maqsadida Davlat byudjeti ko’magida maxsus ijtimoiy sug’urta 
fondlari 
tashkil 
etilgan. 
Davlatning 
byudjetdan 
tashqari 
jamg’armalarini tashkil etish, muqaddam bizning tajribamizda 
ma’lum bo’lmagan, ammo ishlab chiqarishning rivojlanishi, xizmat 
ko’rsatish ko’lamining kengayishi va moliyaviy siyosatning o’zgarishi 
natijasida paydo 
bo’ladigan muammolarni maqsadli va manzilli 
bartaraf etish maqsadida amalga oshiriladi. Shunday vaziyat 
shakllanganda hukumat davlat byudjetdan tashqari jamg’armasini 
tashkil etish uchun maxsus qaror qabul qiladi. Bizda ham yuqorida 
qayd etilgan vaziyatga o’xshash holat vujudga kelishi va 
mamlakatning 
ijtimoiy 
yo’naltirilgan 
bozor 
munosabatlariga 
bosqichma-
bosqich o’tishi munosabati bilan 2004-2009 moliya yillarini 
o’zida qamrab olgan davlatning byudjetdan tashqari Maktab ta’limi 
jamg’armasi tashkil etilgan edi. 
Davlatning byudjetdan tashqari jamg’armasi har qanday 
maqsadli xususiyatga ega bo’lib, odatda uning nomida qanday 
maqsad uchun tashkil etilayotganligi aks etadi. Masalan, Pensiya 
jamg’armasi, Respublika yo’l jamg’armasi, Bandlikka ko’maklashish 
davlat jamg’armasi va h.k. 

---

Moliya tizimining boshqa bo’g’inlari kabi Davlatning byudjetdan 
tashqari jamg’armalarini tashkil etishning moddiy manbalari milliy 
daromad hisoblanadi. Bunday jamg’armalarning aksariyat qismi 
milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonida vujudga 
keladi. 
Amaliyotda milliy daromadni qayta taqsimlash jarayoni orqali 
Davlatning 
byudjetdan 
tashqari 
jamg’armalari 
daromadini 
shakllantirishning asosiy usullari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: 
1. 
Maxsus soliqlar, yig’imlar va ajratmalar; 
2. 
Davlat byudjeti mablag’lari va zayomlar. 
Davlatning byudjetdan tashqari jamg’armalari daromadlarini 
tashkil etishning asosiy usuli maxsus soliqlar, yig’imlar va ajratmalar 
hisoblanadi. 
Ushbu 
manbalalar 
hisobidan 
jamg’armalar 
daromadlarining 80-90% va hatto 100% ham shakllanishi mumkin. 
Davlat 
byudjeti 
hisobidan 
shakllanayotgan 
mablag’lar
amaliyotda qaytarib bermaslik sharti bilan dotatsiya va subventsiya 
ko’rinishida (davlat byudjetidan transfertlar shaklida) beriladi. Ayrim 
hollarda fond daromadlariga turli muddat va qiymatda (foizli, foizsiz) 
bo’lgan zayomlar ham jalb qilinishi mumkin.