T. Malikov O. Olimjonov moliya

Soliqqa tortish nazariyalari 
– soliqqa tortish amaliyotini 
nazariy jihatdan asoslashga urinish. Soliqqa tortish nazariyasi 
tarixida eng dolzarb muammo sifatida quyidagi savollarning 
javobini 
izlab 
topish 
sanaladi: 
Byudjet 
daromadlarini 
shakllantirishda sof fiskal usullardan foydalanish maqsadga 
muvofiqmi yoki soliqlarni pasaytirish orqali tadbirkorlik faoliyatini 

---

757 
rag’batlantirish va soliqqa tortish bazasini kengaytirish kerakmi? 
Bularning qaysi biri afzal? Qaysi biri maqsadga muvofiq? va h.k. 
Soliqlar klassifikatsiyasi 
– soliqlarning undirilish uslubi, 
qo’llaniladigan stavkalarning xarakteri, soliq imtiyozlari, soliqqa 
tortish manbai va ob’yekti kabi belgilar bo’yicha guruhlarga 
ajratilishi (bo’linishi). Belgilanish uslubiga ko’ra soliqlar to’g’ri 
(bevosita) va egri (bilvosita) soliqlar
ga bo’linadi. Daromad solig’i, 
foyda solig’i, resurs to’lovlari va mol-mulk solig’i kabilar to’g’ri 
(bevosita) soliqlardir. Egri (bilvosita) soliqlar xo’jalik aktlari va 
aylanmalari, 
moliyaviy 
operatsiyalarni 
amalga 
oshirishdan 
vujudga keladi. Qo’shilgan qiymat solig’i, boj to’lovlari, aktsizlar, 
qimmatbaho qog’ozlar bo’yicha operatsiyalardan olinadigan soliq 
va boshqalar ana shular jumlasidandir. Soliqqa tortish manbalari 
bo’yicha ham soliqlar guruhlanadi: ishlab chiqarish xarajatlarining 
(tannarx)ning tarkibiga kiruvchi, foyda (daromad)dan olinuvchi va 
boshqa soliqlar. Soliqqa tortish ob’ektlari bo’yicha soliqlar 
klassifikatsiya qilinganda ular quyidagi guruhlarga bo’linadi: mulk 
soliqlari, resurs soliqlari (yer solig’i ham shu guruhga kiradi), 
daromad yok
i foyda solig’i, harakat soliqlari (xo’jalik aktlari, 
moliyaviy operatsiyalar, realizatsiya bo’yicha aylanmalar, ba’zi bir 
qolgan soliqlar va bir martalik yig’imlardan iborat bo’lgan soliqlar.