13.2. Baho turlari, uning tarkibiy tuzilmasi va baholarni shakllantirish usullari Bozor iqtisodiyotida tovarlarning turli guruhlariga mos ravishda
baholarning harakatchan tizimi amal qiladi. Baho turlarini
tizimlashtirish uchun turli belgilar bo’yicha ularni tasniflash amalga
oshiriladi.
Baholarni quyidagi belgilarga ko’ra tasniflash mumkin:
aylanmaga xizmat qilish xarakteri
bo’yicha;
o’rnatilishi (belgilanishi)ga qarab;
vaqt omiliga ko’ra;
baholar xususida ma’lumotlarni olish usuliga muvofiq;
bozor turi (ko’rinishi)ga bog’liq ravishda;
hududiy bozorlarga bog’liqligini nazarda tutib;
bozorda davlatning
ta’sirchanligi, tartibga solish va raqobat
darajasining xarakteri
bo’yicha;
etkazib berish va sotish shartlariga ko’ra;
qo’llanilish tartibiga muvofiq.
Aylanmaga xizmat qilish xarakteri bo’yicha baholar
quyidagicha farqlanadi:
ulgurji baholar;
chakana baholar;
sotib olish baholari;
smeta qiymati;
tariflar.
XYuSlar tovarlarning yirik partiyasini sanoat, qishloq xo’jaligi
yoki boshqa XYuSlarga yoki ta’minot tashkilotlariga sotadigan
bahosi
ulgurji baho deyiladi.
Savdo tashkilotlari tomonidan aholining shaxsiy iste’moli uchun
kichik miqdorlarda sotiladigan ne’matlarga o’rnatilgan baho
chakana baho deb ataladi.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqaruvchilari tomonidan o’z
mahsulotlarini davlatga sotish
sotib olish(yoki xarid) baholari da
amalga oshiriladi.
Smeta qiymati da qurilish mahsulotlari (binolar, inshootlar va
b.)ning bahosi to’lanadi.
Yuklarni tashish, elektroenergiya, issiqlik, suv, sog’-liqni
saqlash xizmatlari, mehmonxona, sayyohlik va boshqa xizmatlarning
bahosi
