T. Malikov O. Olimjonov moliya

13- 
bob. Xo’jalik yurituvchi sub’yektlarning baho siyosati va 
baholarni shakllantirish asoslari, marketing strategiyasining 
moliyaviy jihatlari 
13.1. 
Baholarni shakllantirishning ob’yektiv asoslari 
 
Baho mohiyat jihatidan qiymatning puldagi ifodasi hisoblanadi. 
Tarmoq ichidagi raqobat natijasida tovarning individual qiymati
uning ijtimoiy qiymatiga aylanadi va uning miqdori mehnatning 
ijtimoiy zaruriy xarajatlari darajasi bilan aniqlanadi. Bozor qiymati, 
ijtimoiy qiy-
matdan farqli o’laroq, faqatgina tovarni ishlab chiqarish 
darajasi bilan emas, balki uni sotish shartlari bilan ham belgilanadi. 
Bozor sharoitida mehnatning ijtimoiy zaruriy xara-jatlari va 
ijtimoiy foydalilik taqqoslanadi, ijtimoiy ishlab chiqarishning hajmi va 
tarkibiy tuzilmasining ijtimoiy ehtiyojlarga muvofiq (mos) kelishi 
aniqlanadi. Faqat ijtimoiy ehtiyoj va ijtimoiy foydalilik doirasi-dagina 
xarajatlar ijtimoiy zarur deb e’tirof etilishi mumkin. Shu munosabat 
bilan qiymat hosil bo’lishining iqtisodiy chegaralarini shakllantirish 
ijtimoiy foyda-lilikning funksiyasiga aylanadi. 
Demak, bahoning asosi sifatida maydonga chiqadigan ijtimoiy 
zaruriy xarajatlar va qiymat murakkab jarayon natijasida vujudga 
keladi, o’zlariga turli-tuman sharoit va jarayonlarlarning ta’sirini sinab 

---

ko’radi. Shunga mos ravishda bahoning modeli ham oddiy yoki bir 
xil bo’lishi mumkin emas. 
Tovarlar har doim qiymat va iste’mol qiymatining o’zaro 
yaxlitligidan iborat. Tovarning iste’mol qiymatini tovarning qandaydir 
bir ehtiyojni qondirish qobiliyati sifatida tushunish qabul qilingan. 
Bozor sharoitida ishlab chiqarish sotib oluvchilarning talablarini 
qondirish maqsadida iste’mol va buning natijasida tovar ishlab 
chiqaruvchi tomonidan foyda olish uchun amalga oshiriladi. Demak, 
past iste’mol qiymatiga ega bo’lgan tovarlar past qiymatga ega 
bo’ladi va aksincha, yuqori darajadagi iste’mol qiymati qiymatning 
ham yuqori darajada bo’lishini ta’minlaydi. Shuning uchun ham 
bahoni aniqlashda faqat tegishli ne’matni ishlab chiqarish 
xarajatlarini inobatga olib qolmasdan, balki tovarning sifati orqali 
namoyon bo’ladigan uning iste’mol qiymatini, uning foydaliligini ham 
hisobga olmoq lozim. Bundan baho bozor mexanizmining pulda 
ifodalangan muhim elementidir, degan xulosa kelib chiqadi. 
Baho yordamida mol etkazib beruvchi va ist
e’molchi 
foydalanayotgan resurslarning hajmi ifodalanadi, ular bir resurs bilan 
ta’minlanadi, bir vaqtning o’zida ikkinchi resursni oladi, buning 
natijasida resurslarning foydaliligi oshadi. Shunday qilib, baho 
kerakli mahsulot yoki xizmatga ega bo’lish uchun kishi berishi lozim 
bo’lgan resurslarning miqdoridir. Bahoning ijtimoiy zaruriy mehnat 
xarajatlariga yaqinlashishini ta’minlovchi modeli ana shundan 
iborat. Yuqorida bayon qilingan holatlarga asoslanib vujudga 
keltirilgan baho o’ziga tegishli bo’lgan funksiyalarni bozor 
iqtisodiyotida yaxshi bajaradi. 
Eng avvalo, baho yordamida barcha tovarlarning yoki tovar 
birligining hajm, dona va og’irlik birliklaridagi qiymati pul birliklarida 
o’lchanadi. Pulli ekvivalentning mavjud ekanligi bahoga miqdor va 
son s
hakllaridagi tovar qiymatini ifodalovchi yoki o’lchovchi sifatida 
maydonga chiqishga imkon beradi. Bir vaqtning o’zida baho pulda 
ifodalangan turli tovar qiymatlarining o’lchovchisi hamdir. 
Ko’rilayotgan ana shu sifatda baho umumiqtisodiy samara-dorlikning 
eng muhim ko’rsatkichlaridan biri sanaladi, xo’jalik qarorlarini qabul 
qilish uchun mo’ljal, bashorat-lashning muhim vositasi bo’lib xizmat 
qiladi. 
Yuqorida-gilarning 
barchasi 
bahoning