T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev

4.3. Banklarda chiqim kassa operatsiyalari va ularning hisobi
Mijozning talab qilib olinadigan depozit hisobvarag'idan naqd pul mablag'larini
hisobdan chiqarish ikki usulda, ya'ni, belgilangan shakldagi pul cheklari bo'yicha va
jism oniy shaxslar — qarz oluvchilarga, omonatchilarga, pensionerlarga esa, chiqim
kassa
orderlari
bo'yicha
beriladi.
Shuningdek,
"Bank-mijoz"
tizimidan
foydalanuvchilardan elektron aloqa orqali olingan elektron to'lov hujjatlari,
shuningdek, plastik kartochkalardan foydalangan holda tuzilgan elektron hujjatlar
asosida amalga oshiriladi.
Kassa operatsiyalari bo'lim i operatsion kunni boshlash oldidan kassadagi naqd
pul qoldig'ini kassa mudiri ishtirokida qayta sanaydi va va so'ng kassirlarga chiqim
operatsiyalariga zarur bo'lgan naqd pul summalarini tegishli daftarga yozib, imzo
qo'ydirib beradi.
Banklarda yilning har choragi uchun korxona va tashkilotlardan kassa rejasini
tuzib topshirishlarini talab qiladilar. Bunda, kassa rejasida naqd pulning tushumi
bo'yicha alohida moddalar, naqd pulning xarajati bo'yicha alohida moddalar
ko'rsatilgan bo'lib, ish haqi olish bo'yicha belgilangan sanalar belgilanishini nazorat
qiladi. Ushbu kassa rejalariga binoan, bankning har kungi kassa operatsion
bo'lim larining ish kuni maromiylini ta'minlash uchun operatsiya kuni davomida
qancha naqd pul zarurligi, qancha naqd pul bank tushumlari hisobidan amalga
oshirilishi kassa prognozlari asosida hisoblab boriladi.
M ijozlar tomonidan ish haqi va unga tenglashtirilgan to'lovlam i olish uchun bir
kun a w a l pul chek daftarchasiga olinishi lozim bo'lgan mablag' summasi
rasmiylashtirilib, ushbu mablag'ni olish huquqiga ega bo'lgan shaxsning pasporti
bilan birgalikda ularga xizmat ko'rsatuvchi mas'ul ijrochiga beriladi. Mas'ul ijrochi
eng a w a l, shu mijozning hisobraqamida etarli pul miqdorining mavjudligini
tekshirib,
shundan

---

so'nggina pul
chek
daftarchasining to'liq
va to 'g 'ri
to'ldirilganligini ikkita imzo va muhming imzolari hamda muhr namunasi tushirilgan
kartochkalar bilan solishtirib ko'radi. hammasi to 'g 'ri bo'lsa pul chek daftarchasining
burchagidagi nazorat markasini qirqib olib, mablag'ni oluvchining pasporti bilan
birga mijozga qaytarib beradi. Nazoratchi tekshiruvdan so'ng, barcha rekvizitlami
kassa chiqim jum aliga qayd qiladi. Chiqim jum alida sana, hisobvaraq raqami, pul
chek daftarchasidagi summasi, hisobot simvoli, korrespondentsiya hisobvarag'i
raqami ko'rsatiladi. Nazoratchi chiqim jum ali bilan birgalikda cheklami ichki
tartibda kassaga topshiradi. Kassir mijozni chaqirib, uning pasporti va nazorat
markasini oladi. Nazorat markasi raqami hisob-kitob chek daftarchasi raqami bilan,
pul chek daftarchasidagi pasport ko‘rsatgichlari pasportdagi bilan mos kelgan
taqdirda, bank kassiri ushbu ko‘rsatilgan summani mijozga sanab berishi lozim.
Buxgalterlar amalga oshirgan chiqim kassa operatsiyalari markazlashgan
tartibda buxgalteriya nazoratchisi tomonidan nazorat qilinadi. Nazoratchining ish joyi
imkoni boricha kassaga yaqin bo'lishi lozim. Chiqim operatsiyalarini nazorat qilish
shunday tashkil etilishi lozimki, bunda quyidagilar:
-
noto'g'ri rasmiylashtirilgan hujjatlar bo'yicha to'lovni amalga oshirish,
cheklarga qo'yilgan imzo va muhr izi taqdim etilgan namunadagisiga mos
kelmaganda hamda shu mijozga tegishli bo'lmagan pul chek daftarchasidan
yozib berilgan cheklar bo'yicha to'lovlam i amalga oshirish;
pul chek daftarchasi va boshqa chiqim kassa hujjatlari buxgalteriya xodimlari
hamda bank nazoratchisini chetlab o'tgan holda to'g'ridan-to'g'ri kassaga kelib
tushish hollari;
kassa hujjatlariga asossiz tuzatish va qo'shimchalar kiritish kabilarga yo'l
qo'ymaslik lozim.
Kirim va chiqim kassa jumallari kompyuter texnikasi yordamida tuzilib, unda
mijozning hisobvarag'i, kirim va chiqim hujjatining raqami hamda uning summasi
ko'rsatiladi.
Nazoratchining kassirdan tilxat olib chiqim kassa orderlari bo'yicha to'lovni
amalga oshirish uchun kassaga berish tartibi bankning rahbari va bosh buxgalteri
tomonidan belgilanib, kirim kassa operatsiyalari bo'yicha hujjatlar aylanishi shunday
tashkil etilishi lozimki, bunda kassaga pul amalda kelib tushganidan keyingina
mijozlarga pata (kvitantsiya)lar berilishi hamda ushbu summalar ulaming shaxsiy
hisobvaraqlariga kirim qilinishi zarur.
Kun oxirida nazoratchi va kassir bajargan operatsiyalari bo'yicha hujjatlami
o'zaro solishtirib boshqarish hisob markaziga topshiradilar. Hisob markazidan
hujjatlar asosida mijozning shaxsiy hisobvaraqlari chaqirib beriladi va buxgalteriya
hisobida quyidagicha rasmiylashtiriladi:
Dt 20200-«Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar» hisobvarag'i,
Kt 10101- «Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar» hisobvarag'i.

---

Shuningdek, Banklaming kassasida Markaziy bank tomonidan belgilan limitdan
ortiq bo'lgan taqdirda, me'yordan ortiqchasi Markaziy bankda ochilgan 10307-
«Markaziy bankdan olinishi lozim bo'lgan mablag'lar-naqd pullar» hisobvarag'iga
o'tkazishlari mumkin. Bunda, buxgalteriya hisobida quyidagicha rasmiylashtiriladi:
Dt 10307- «Markaziy bankdan olinishi lozim bo'lgan mablag'lar - naqd pullar»
hisobvarag'i,
Kt 10101- «Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar» hisobvarag'i.
Ushbu naqd pullar vaqtinchalik Markaziy bankda zahira sifatida saqlanib
turilishi, aks holda ushbu mablag'larga ehtiyoj sezilganda bank tomonidan oldindan
kassa arizasi beriladi va banka qaytarib beriladi, u holda buxgalteriya hisobida
quyidagicha rasmiylashtiriladi:
Dt 10101- «Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar» hisobvarag'i,
Kt 10307- «Markaziy bankdan olinishi lozim bo'lgan mablag'lar - naqd pullar»
hisobvarag'i.