T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev


 Banklarda kredit operatsiyalarining turlari va ularning shakllari



Yüklə 4,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə30/109
tarix27.12.2023
ölçüsü4,8 Kb.
#200006
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   109
Data

5.3. Banklarda kredit operatsiyalarining turlari va ularning shakllari
Jaqon amaliyotida bank kreditlarini yagona, umumlashgan tasnifi yo‘q, chunki
kreditlami turli xil shakllari har bir mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasiga,
uning urf-odatlariga, aholi orasida kreditlami berish va qaytarish tarixan shakl langan
usullariga bog'liq bo'ladi. Shunday bo'lsa ham eng ko'p uchraydigan bank kredit
operatsiyalarini turli xil mezonlar va o'lchovlaridan kelib chiqqan holda
guruhlashtirish mumkin. Bankning kredit operatsiyalarini quyidagi mezonlari
bo'yicha tasniflanadi:
1. Bank kreditlarini
qarz oluvchilarping guruhlari bo'yicha tasniflanishi
mumkin:
Bank
kreditlarini
oluvchilar
bo'lib hukumat,
boshqa
banklar,
xo'jalik sub'ektlari, turli moliya tashkilotlari, aholi hisoblanadi.
2. Kreditlar
maqsadi
yoki
qaysi
sohaga yo'naltirilishi bo'yicha: sanoat,
qishloq xo'jaligi, savdo, investitsion, iste'mol va boshqa kreditlarga bo'linadi.
Bank kreditlari ishlatilishi sohasi bo'yicha 2 xil bo'lishi mumkin: asosiy
kapitalni moliyalashtirish uchun yoki aylanma kapitalni moliyalashtirish uchun
kreditlar beriladi. Bular o 'z navbatida ishlab chiqarish yoki muomala sohasiga
yo'naltiriladigan kreditlarga bo'linadi. Inflyatsiya sharoitida tijorat banklari
amaliyotida savdo va chayqovchilik operatsiyalarini moliyalashtirishga yo'naltirilgan
kreditlar aksariyat qismni tashkil etadi.
3. Hajmi bo'yicha kreditlar katta va kichiklarga bo'linadi. Lekin xalqaro
amaliyotda bu kreditlami belgi bo'yicha yagona o'lchov (mezon) i yo'q. XVF,
ETTBning nuqtai nazaridan 10000 AQSh dollarigacha bo'lgan summadagi kreditlar


kichik kreditlarga kiradi.
4. Qaytarish muddati bo'yicha
kreditlar talab qilinguncha va muddatli
bo'ladi.
Muddatli
kreditlar
qiska
va
uzoq muddatlilarga
bo'linadi.
Kreditlami
bu
mezon
bo'yicha
turli mamlakatlarda farqlanadi. Aksariyat
banklar asosan qisqa muddatli va uzok muddatli kredit berish bilan shuqullanadi.
5. Taminlanganligi
bo'yicha
kreditlar
ta'minlanmagan
va ta'minlangan
kreditlarga
bo'linadi.
Ta'minlangan
kreditlar ta'minlanganlik
xarakteriga
qarab
garovli,
kafolatlangan, sug'urtalangan va hokazolarga bo'linadi.
Ta'minlanmagan kreditlar ishonchli deb ham ataladi va odatda faqat solo-veksel
orqali takdim etiladi. Ta'minlanmagan kreditlar qarz oluvchiniig obro'sini hisobga
olgan holda va uning daromadlari darajasini baholashdan so‘nqina beriladi.
Kreditning sifati past bo'lganda ham u ta'minlanmagan kredit deb yuritiladi va bunda
kreditlar bo'yicha kreditning qaytmaslik xatari yuqori bo'ladi.
6. Berilish usullari bo'yicha kreditlar, qoplash uchun va to'lov kreditlarga
bo'linadi. Birinchi holatda kredit qarz oluvchining hisobvarag'iga xarajatlami
qoplash uchun o'tkaziladi. Bunda yana avans harakteridagi kredit mablag'larini
o'tkazilishi ham nazarda tutiladi. Ikkinchi holatda bank kreditsi bevosita naqd pulsiz
hisob-kitoblarda hisob hujjatlarini to'lash uchun beriladi. Shu bilan birga, bir martalik
kreditlar ham bo'ladi, ya'ni shartnomada belgilangan muddat va summada taqdim
etiladi. Biroq ko'pchilik mamlakatlarda kredit liniyalari keng qo'llaniladi.
7. Bank kreditlarini qaytarilish tartibi bo'yicha 2 guruhga ajratish mumkin.
Birinchi guruhga bir vaqtda qaytariladigan kreditlar, ikkinchi guruhga bir necha
muddatda bo'lib-bo'lib to'lanadigan kreditlar kiradi. Odatda yuridik shaxslar va


aholiga joriy ehtiyojlami qoplash uchun naqd pul mablag'lari
kerak
bo'lganda
beriladigan qisqa muddatli
kreditlar,
bir
vaqtda
qaytariladigan
kreditlar
hisoblanadi. Bu erda asosiy qarz va foizlami yagona summada kredit muddati tugashi
bilan qaytariladi. Bir necha muddatda qaytariladigan kreditlar bu ikki yoki undan
ortiq to'lovlar bilan amalga oshiriladigan kreditlar hisoblanadi. Bu guruhga turli xil
kreditlar: tijorat, ochiq schyot bo'yicha, veksel, lizing, faktoring, forfeyting va
boshqalar kiradi.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan davlatlarda bir kecha muddatda qaytariladigan
kreditlar yuridik va jismoniy shaxslarga tovarlar va ko'chmas mulklami sotib olish
uchun beriladigan o'rta va uzoq muddatli kreditlashda keng qo'llaniladi. Jahon
moliya bozorlarida investitsiya loyiqalarini amalga oshirish uchun kreditlar bir necha
muddatlarda qaytarish sharti bilan beriladi.
8. Foiz stavkalarining turlari bo'yicha bank kreditlarini 2 guruhga bo'lish
mumkin:
qat'iy foizlardagi kreditlar va suzuvchi foiz stavkalaridagi kreditlar.
Kreditlar kreditlashning butun muddatiga beriladigan va qayta ko'rib chiqilmaydigan
qat'iy foiz stavkalari shartlarida berilishi mumkin. Qarz oluvchi bu holatda foiz
stavkalari bozorda konyuktura o'zgarigiiga qaramasdan kreditdan foydalanganligi
uchun o'zgarmas kelishilgan stavkada foiz to'laydi. Bu ham kreditorga, ham qarz
oluvchiga qulay, chunki ikkala tomon ham berilgan kreditdan foydalanish bilan
bog'liq bo'lgan o 'z daromad va xarajatlarini to 'g 'ri hisoblab chiqish imkoniyatiga
ega bo'ladi. Qat'iy foiz stavkalari odatda qisqa muddatli kreditlashda qo'llaniladi.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan davlatlarda kreditlami berishda qat'iy va suzib
yuruvchi foiz stavkalarining har ikkalasi ham keng qo'llanilmoqda. Suzib yuruvchi
foiz stavkalari -bu kredit bozorlarida vujudga keladigan holatlarga bog'liq bo'lgan
doimiy o'zgaradigan foiz stavkalaridir.
9.
Kredit qaysi valyutada berilishiga qarab ham guruhlarga bo'linadi.
Odatda tijorat banklari kreditlami milliy valyutada yoki chet el valyutasida berishi
mumkin. O'zbekistonda milliy valyuta va chet el valyutasidagi kreditlar ko'p
qo'llanilmoqda.
10. Kreditlar soni bo'yicha kreditlar quyidagi guruhlarga bo'linishi mumkin:
yagona bank beradigan kreditlar; sindikatlashgan kreditlar;
parallel kreditlar.
Amaliyotda bir bank tomonidan beriladigan kreditlar keng tarqalgan. Biroq ayrim
mamlakatlar va integratsion guruhlar iqtisodiyotning rivojlanish imkoniyatiga qarab
yagona bank imkoniyati etmaydigan yirik kreditlarga ehtiyoj sezilmoqda. Bu esa


banklaming guruhlarga qo‘shilib sindikatlashgan kredit berishga undamoqda.
Sindikatlashgan kredit - bu birlashgan 2 yoki undan ortiq kreditorlar bir
qarzdorga kredit taqdim etadi. Bir guruh bank-kreditorlar ma'lum muddatga bo‘sh
turgan moliyaviy resurslarini ma’lum bir ob’ekt yoki qarzdomi kreditlash maqsadida
birlashtiradi. Bir yoki etakchi bank-koordinatorlaming katta boMmagan bir guruhi
butun sindikat nomidan qarz oluvchi bilan kredit bitimi shartlari bo‘yicha
muzokaralar olib boradi, kerakli summa yigMshini ta'minlaydi. Amaliyotda ikki yoki
undan ortiq banklar qarz oluvchiga parallel kreditlar berish holatlari ham boMishi
mumkin. Sindikatlashgan kreditdan farqli oMaroq, bu holatda mijoz bilan har bir bank
alohida ish olib boradi, so‘ngra esa umumiy kredit shartnomasini tuzadilar.
Shunday qilib, Banklaming kreditlari qaysi belgilarga qarab tasniflanmasin,
ulami berishdan maqsad mijozning m ablag‘ga boMgan ehiyojini qondirgan holda
bankka yuqori daromad keltirishini ta'minlashdan iborat.

Yüklə 4,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   109




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin