T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev

6 - Bob. Chet el valyutasidagi operatsiyalami hisobga olish
6.1. 0 ‘zbekiston Respublikasida valyuta operatsiyalarini tashkil etish
Bozor munosabatlari sharoitida 0 ‘zbekiston Respublikasining xalqaro amaliy
aloqalari o'sishi banklararo valyuta savdosi hajmlari ortishiga olib kelmoqda. Mazkur
bozorda mijozlarga malakali xizmat ko'rsatish asosiy o‘rin tutadi. Bu ishni yuqori
darajada bajarish uchun banklar doimo bozorda xizmatga hozir bo'lishlari kerak. Ular
valyuta kurslarining o'zgarishini kuzatib borishlari, dolzarb iqtisodiy va siyosiy
voqealardan xabardor bo'lib turishlari zarur.
Banklaming tashqi iqtisodiy faoliyati tovar va xizmatlami eksport-importida
milliy va chet el valyutalarida amalga oshiriladigan bank operatsiyalari, ulami
O'zbekiston Respublikasi hududida chet el valyutasiga sotish, nosavdo operatsiyalar,
norezidentlaming mamlakat ichidagi harakati va boshqa chet el valyutasidagi
operatsiyalar bilan bog'liqdir.
Valyuta operatsiyalari
- bu valyuta boyliklariga nisbatan bo'lgan egalik
huquqining o'tishi bilan bog'liq operatsiyalar, shu jumladan tashqi iqtisodiy
faoliyatni amalga oshirishda chet el valyutasidan to'lov vositasi sifatida foydalanish,
valyuta boyliklarini xorijdan olib kirish va jo'natish hamda xorijga olib chiqish va
jo'natish, shuningdek, xalqaro ko'lamda pul o'tkazish ishlarini amalga oshirish bilan
bog'liq operatsiyalardir. Ushbu operatsiyalar amaldagi qonuniy va me'yoriy hujjatlar
bilan tartibga solib turiladi17.

---

O'zbekiston
Respublikasining
rezidentlari
va
norezidentlari
valyuta
munosabatlarining sub’ektlari bo'lib hisoblanadilar. Valyuta boyliklari bilan amalga
oshiriladigan operatsiyalar valyutani tartibga solish ob’ekti bo'lib hisoblanadi. Chet
el valyutasi, chet el valyutasidagi qimmatli qog'ozlar, chet el valyutasidagi to'lov
hujjatlari va sof quyma oltin valyuta boyliklari hisoblanadi.Amaldagi qonunga
muvofiq valyuta operatsiyalari joriy xalqaro operatsiyalarga hamda kapital harakati
bilan bog'liq valyuta operatsiyalariga bo'linadi.
Joriy xalqaro operatsiyalarga quyidagilar kiradi: tashqi savdo, boshqa joriy
faoliyat olib borilishi, shu jumladan xizmatlar ko'rsatilishi munosabati bilan, mollami
eksport va import qilish, valyuta boyliklarining oldi-sotdisi bo'yicha hisob-kitoblami
amalga oshirish, intellektual mulkka bo'lgan huquqni ro'yobga chiqarish bilan
bog'liq, hisob-kitoblari to'lov muddatini kechiktirmaslik sharti bilan amalga
oshiriladigan, zayom mablag'lari berilishi yoki jalb etilishini nazarda tutmaydigan
operatsiyalar; bank omonatlari, kreditlari, investitsiyalar va boshqa moliya
operatsiyalaridan foizlar, dividendlar hamda o'zga daromadlami xorijga va xorijdan
o'tkazish; savdo bilan bog'liq bo'lmagan mablag'lami, shu jumladan ish haqi,
pensiya, aliment, meros pullami o'tkazish, shuningdek shunga o'xshash boshqa
,7Ўэбекистон Республи каси ни нг "В алю тан и тартибга солиш тўғрисидаиги қонуни. 
0 4 .1 2 .2 0 0 3 й; ЎзРМ Б нақц
ч е т эл валю тасига оид операцияларни амалга ошириш коидалари. Ў зР А В 1 5.04.2004 
йилда 957-1-со н билан
р ўйхатга олинган.
operatsiyalar kiradi. Joriy xalqaro operatsiyalar va chet el valyutasini ular bilan
bog'liq holda sotib olish yoki sotish cheklovlarsiz amalga oshiriladi.
Kapital
harakati bilan bog'liq valyuta operatsiyalariga joriy xalqaro
operatsiyalar hisoblanmaydigan barcha operatsiyalar, shu jumladan: investitsiya
faoliyatini amalga oshirish; kreditlar olish va berish, lizing operatsiyalarini amalga
oshirish; ko'chmas mulkni sotib olish va sotish; xorijiy davlatlardan mablag'lami
hisobvaraqlar va omonatlarga jalb etish hamda xorijiy davlatlarda mablag'lami
hisobvaraqlar va omonatlarga joylashtirish kiradi.
O'zbekiston
Respublikasi
Markaziy
banki
bir yildan
ortiq
faoliyat
ko'rsatayotgan tijorat banklariga bank iltimoslariga asosan chet valyutasidagi

---

operatsiyalami amalga oshirish uchun bu operatsiyalaming iqtisodiy jihatdan
maqsadga muvofiqligi va bankning ulami amalga oshirishga tayyorlik darajasiga
qarab litsenziyalar beradi. Litsenziyalar xorijiy kapital ishtirokidagi banklar va chet el
banklarining filiallariga belgilangan muddatdan ilgari, xususiy tijorat banklari uchun
esa olti oy to'lishi bilan berilishi mumkin.
Litsenziyalar Bosh litsenziya, ichki litsenziya va bir marta foydalanadigan
litsenziyalarga bo'linadi.
Bosh litsenziya tijorat banklariga
O'zbekiston
Respublikasi hududida hamda chet elda chet el valyutasidagi operatsiyalami amalga
oshirish uchun berilgan huquq hisoblanadi. Ichki litsenziya tijorat banklariga
O'zbekiston Respublikasi hududida chet el valyutasidagi operatsiyalami to'la yoki
cheklangan doirada amalga oshirish uchun berilgan huquqdir. Bir marta
foydalanadigan litsenziya chet el valyutasida muayyan bank operatsiyasini amalga
oshirish huquqini beradi.
Tijorat banklari tomonidan litsenziya olish uchun O'zbekiston Respublikasi
Markaziy
bankiga
taqdim
etilgan
iltimosnoma
zarur
hujjatlar
to'plami
topshirilgandan so'ng 30 kun mobaynida ko'rib chiqilishi lozim. Chet el
valyutasidagi operatsiyalami amalga oshirishga berilgan litsenziya uchun Banklardan
so'mda 5000 AQSH dollariga teng miqdorda haq olinadi. Chet el valyutasidagi
operatsiyalar o'tkazish uchun Bosh yoki ichki litsenziya olgan banklar vakolatli
banklar deb ataladi va o'z mijozlarining valyuta aperatsiyalarini nazorat qiluvchi
vakil (agent) vazifasini bajaradi.
Vakolatli banklar O'zbekiston Respublikasi hududida ochiq valyuta mavqei
limiti doirasida chet el valyutasini sotib olish va sotish bo'yicha, shu jumladan xosila
moliyaviy vositalar asosida chet el valyutasini sotib olish va sotish bo'yicha bevosita
o'zaro, o 'z mijozlari bilan hamda valyuta birjalari orqali, shuningdek, xalqaro
bozorlarda operatsiyalami amalga oshirishlari, O'zbekiston Respublikasining
banklarida va chet el banklarida vakillik hisobvaraqlariga hamda boshqa
hisobvaraqlarga ega bo'lishlari, naqd chet el valyutasini hamda chet el valyutasidagi
to'lov hujjatlarini jismoniy shaxslardan sotib olish va ularga sotish operatsiyalarini
amalga oshirish uchun ayirboshlash shoxobchalarini ochishlari mumkin.