T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev

7.7. Banklarda fondlar hisobi
Bankning zahira kapitali -umumiy maqsadga yo'naltirilgan zahira fondi va 
imtiyozli kredit zahira fondidan iborat bo'ladi. Bunda sof foydadan soliq va boshqa 
majburiy to'lovlami oshirgandan keyin bank kapitalini ko'paytirishga yo'naltirilgan 
mablag' miqdori liveraj koeffitsientidan kelib chiqqan holda o'matiladi.

---

Liveraj -b u bank kapitalining aktivlar summasini ta'minlanganlik darajasini aks 
ettiruvchi ko'rsatkich bo'lib, bankning jami aktivlar summasini birinchi darajali 
kapitaliga nisbatan nomoddiy aktivlar va gudvil qiymatini ayirib tashlanib 
aniqlaniladi.
Shu bois, bank kapitalini ko‘paytirish koeffitsientining me'yorlari quyidagicha: 
liveraj koeffitsienti foydadan 0 dan - 0,15 gacha 30% ; 0,15 dan-0,30gacha 20% ;
0,30 dan -0,30dan yuqori 10% qilib belgilagan.
Bankning birinchi darajali kapital tarkibiga: puli to'liq to‘lanib muomalaga 
chiqarilgan oddiy aktsiyalari, nekumulyativ muddatsiz imtiyozli aktsiyalari kiradi. Bu 
aktsiyalar: aniq muddatga xarid qilinmaydi yoki shart asosida kelib tushishi bilan 
xarid qilinadi, aktsiya egasi a'zosining xoxishiga ko‘ra xarid qilinadi, bular bo‘yicha 
dividend aktsiyadorlaming umumiy yig‘ilishi qaroriga ko‘ra hisoblanadi, shuningdek, 
bular bo'yicha o ‘tib ketgan davrlar uchun (nekumulyativ) dividend hisoblanmaydi.
30903 - «Umumiy zahira fondi» hisobvarag'ida o'matilgan tartib asosida bank 
taqsimlanmagan foydasi hisobidan umumiy maqsadga yo'naltirilgan mablag'lar 
hisobi yuritiladi. Ushbu hisobvarag'ning debet qismi tomonida zahira fondiga ajratma 
qilingan mablag'laming kelib tushishi, kredit qismida esa zahira fondidan ma'lum bir 
maqsad uchun ishlatilgan mablag'laming hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Analitik 
hisobi har bir shaxsiy hisobvarag' bo'yicha alohida hisobi yuritiladi. Umumiy zahira 
fondiga ajratma qilinganda
Dt 3 1206-«Sof foyda (zarar) (aktiv-passiv)» hisobvarag'i,
Kt 30903- «Umumiy zahira fondi» hisobvar» hisobvarag'i.
Tijorat banklari tomonidan imtiyozli kredit berish jamg'armasini ishlab chiqish 
mikrofirmalar, kichik korxonalar, dehqon va fermer xo'jaliklariga, shuningdek, 
yuqori texnologiyalik hamda innovatsiya loyihalarini amalga oshirish uchun imtiyozli 
kredit berish uchun tashkil etiladi. Banklarda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti va 
Vazirlar Maqkamasi qarori muvofiq22 maxsus imtiyozli kredit fondlari tuziladi. 
Imtiyozli kredit fondi bankning foydasi hisobidan 25% miqdorida ajratma qilib 
shakllantiriladi. Bu foyda bankningdaromadlari bilan xarajatlari o'rtasidagi farq 
hisobida qoplanadi. Tijorat banklari maxsus imtiyozli kredit fondlarini shakllantirib 
boradi va ularning buxgalteriya hisobida quyidagicha rasmiylatiradi:
Dt 31206- “S o f foyda (zarar) (aktiv-passiv)” hisobvarag'i -bank foydasidan 
maxsus imtiyozli kredit fondi uchun ajratilgan summasi,
Kt 30904 - “Kichik biznes korxonalarini imtiyozli kreditlash zahira fondi” 
hisobvarag'i.
Imtiyozli kreditlash zahira fondi joylardagi barcha bank va filiallarda tashkil 
etilib, hisobot oyidan keyingi oyning 5-kunigacha ajratmani 30904- “Kichik biznes 
korxonalarini imtiyozli kreditlash zahira fondi” balans hisobvarag'iga o'tkazib 
boradi. Imtiyozli kreditlash zahira fondi hisobidan xo'jalik yurituvchi sub’ektlaming 
kreditlanishi ular o'rtasida tuzilgan shartnoma shartlari asosida moliyalashtiriladi. 
Imtiyozli kreditlash zahira fondi shakllangandan keyingi oyning 1-kunigacha kichik 
biznes va dehqon- fermer xo'jaliklariga kredit turi sifatida berilishi mumkin.
“ Ў зР П резидентининг «Б ан к тиэимини янада эркинлаштириш ва ислой 
= и л и ш
борасидаги чора-тадбирлар 
тўғриси да»ги УП 2 5 6 4 - сон фармони 2 1 .0 3 .2 0 0 0 йил; Ў з Р В М си н и н г “Тиж орат банклари том онидан м ахсус 
имтийзли кредит фондларини шакллантириш тугриси да” ги 28-со н л и карори. 1 7 .0 1 .2 0 0 4 Й

---

Imtiyozli kreditlash zahira fondi hisobidan kredit berilganda berilayotgan kredit 
mablag'i summasi bilan imtiyozli kreditlash zahira fondining to‘g‘ri kelishligini 
bilish maqsadida hisobni tekshirib borish zarur, chunki berilayotgan kredit summasi 
imtiyozli kreditlash zahira fondidan oshib ketmasligi kerak. Imtiyozli kreditlash 
zahira fondidan filial bo'yicha kredit berilganda kichik biznes va dehqon- fermer 
xo'jaliklariga ulaming har bir istiqbolli bines-rejasi foydasi tahlil qilinib berilishi 
kerak. Aks holda bank filialiga yoki ma'lum bir sub’ektga imtiyozli kreditlash zahira 
fondidan ortiqcha mablag1 sarflanishi mumkin. Ayrim hollarda bir filialdan 
boshqasiga mablag' o'tkazilib turiladi, bunda ular buxgalteriya hisobida aks ettirilishi 
lozim: imtiyozli kreditlash zahira fondiga filial uchun ortiqcha mablag' berilayotgan, 
Dt 16101-“Bosh bank/ filiallardan olinadigan mablag'lar - Naqd pullar” 
hisobvarag'i,
Kt 10301- “Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag'i - Nostro” hisobvarag'i. 
Filial uchun, imtiyozli kreditlash zahira fondidan mablag' olinganda esa,
Dt 10301- “Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag'i - Nostro” hisobvarag'i,
Kt 22202- “Bosh bank/filiallarga to'lanadigan mablag'lar - Naqd pullar” 
hisobvarag'i.
Imtiyozli kreditlash fondidan kredit berish hisobiga olingan foizli daromadlar 
hisobi alohida yuritiladi. Chunki olingan daromad maqsadli imtiyozli kreditlash 
fondiga yo'naltirish uchun va shu bilan birga ushbu daromaddan olinadigan soliqdan 
ozod bo'lish uchun hamda hisobot davridagi imtiyozli kreditlash fondiga 
o'tkaziladigan foyda hisobidan 25% ajratma qilinib, foizli daromad hisobiga 
imtiyozli kreditlash fondini qo'shimcha ko'paytirish ko'zda tutiladi.