T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev

7.6. Banklam ing ustav kapitalini ko'paytirish bilan
bogMiq operatsiyalar hisobi
Bank ustavida e’lon qilingan aktsiyalami joylashtirilish tartibi va shartlari hamda 
huquq va burchlari qar bir tur aktsiyani olish uchun belgilangan. Ushbu shart- 
sharoitlar ustavda keltirilmagan bo'lsa u holda jamiyat qo'shimcha bunday turdagi 
aktsiyalami chiqarish va joylashtirish huquqiga ega bo'lmaydi. Jamiyatning ustaviga

---

o'zgartirish va to'ldirishlar aktsionerlaming umumiy yig'ilishi qarori asosida qabul 
qilinib kiritiladi.
Aktsioner jamiyatining dastlabki joylashtirilgan aktsiyalari uchun hamma 
to'lovlar amalga oshirilgandan keyin, yangi aktsiya emissiyasini chiqarish mumkin. 
Navbatdagi aktsiyani chiqarish tartibi oldingi aktsiya emissiyasi bo'yicha hamma 
hisob-kitoblar 
yakuniga etkazilib bo'lgandan keyin ta'sis xujjatiga o'zgartirish 
kiritilib, shundan so'ng chiqariladigan aktsiyani davlat ro'yxatidan o'tkaziladi.
Qimmatli qog'ozlaming emissiyasini ro'yxatga oluvchi organlar davlat 
ro'yxatidan o'tkazish va ro'yxatga olishi uchun emitent tomonidan quyidagi hujjatlar 
taqdim etiladi: qimmatli qog'ozlami ro'yxatga olish to'g'risidagi arizasi, biznes reja 
(investitsiya deklaratsiyasi), ta'sis hujjatlarining notarial tasdiqlangan nusxasi 
(o'zgarish va qo'shimchalar kiritilgan holda), tegishli boshqaruv organlaridan davlat 
ro'yxatidan o'tganlik to'g'risidagi emitent guvohnoma nusxasi, qimmatli qog'ozlami 
chiqarish to'g'risidagi oliy boshqaruv organining qarori, ikki nusxadagi qimmatli 
qog'ozlar emissiya prospekti (qimmatli qog'ozni (ommaviy) ochiq joylashtirilganda), 
ikki nusxada qimmatli qog'oz to'g'risida axborot ma'lumoti (qimmatli qog'ozni 
yopiq (xususiy) joylashtirilganda), ikki nusxadagi qimmatli qog'ozning namuna 
nusxasi, o'matilgan miqdordagi yig'imlami to'laganlik to'g'risidagi to'lov 
hujjatlaridan ko'chirma nusxasi, oldingi chiqarilgan emissiya yakuni to'g'risida 
hisobot (ikkilamchi va navbatdagi emissiya) va boshqalar.
Emitent tomonidan arizaga zaruriy hujjatlar ilova qilib berilgan muddatdan 20 
kun ichida kechikmasdan qimmatli qog'ozni chiqarish davlat ro'yxatidan o'tkazilib, 
hamma hujjatlar va hujjatlardagi ma'lumotlar talab darajasida bo'lsa, emitentga oy, 
kun, yili va davlat ro'yxatga olingan son raqami ko'rsatilgan va buni tasdiqlovchi 
guvohnoma beradi.
«Qimmatli qog'ozlami milliy yagona identifikatsiya sonlash tizimi va qimmatli 
qog'ozlami chiqarishni yagona davlat reestrini yuritish tartibi» asosida qimmatli 
qog'ozlami ro'yxatga olinib davlat raqami beriladi. Emitentga ip bilan tikilgan va 
ro'yxatga oluvchi organ tomonidan pechat muhri bilan tasdiqlangan bir nusxada 
emissiya prospekti, guvohnoma ko'rsatigan naryad 
bilan birgalikda beriladi. 
Qimmatli qog'oz ro'yxatdan o'tkazilgandan keyin 10 kun muddat ichida emissiya 
prospekti ommaviy axborot vositasida yoki maxsus nashrda aniq markazdan hamma 
potentsial qimmatli qog'oz xaridorlarini aborot berib xabardor qilish maqsadida 
nashr etiladi.
Agar emitent qimmatli qog'ozlami ochiq joylashtirsa, u holda bir vaqtning 
o'zida qimmatli qog'ozlami chiqarish to'g'risida ma'lumotlar albatta ko'rsatilib, 
ommaviy axborot vositalarida xabar beriladi. Unda, emitentning statusi, to'lik nomi, 
manzili, chiqariladigan qimmatli qog'ozning turi va hajmi miqdori, mulkdoming 
investor doirasi, qimmatli qog'ozni ommaviy chiqarish va yakunlash muddati, 
emissiya prospekti bilan tanishtirilishi, ushbu chiqarilayotgan qimmatli qog'ozni 
olishi mumkin bo'lgan joy va shu kabi ma'lumotlar ko'rsatilishi kerak.
Navbatdagi emissiya prospekti ro'yxatga olingandan keyin bank ustav kapitaliga 
mablag'ni jalb qilishga faol kirishadi. Aktsionerlar yangi chiqarilgan aktsiyaga a’zo 
bo'lishni kafolatlash uchun qo'yilmalarini depozitga qo'yishi mumkin, bu holda 
buxgalteriya hisobida quyidagicha yozuv amalga oshiriladi:

---

Dt 10101- “Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar” hisobvarag'i,
Kt 29830- “Aktsiyalar uchun obuna mablag'ini to'lash bo'yicha depozitlar” 
hisobvarag'i.
Agar aktsiyalar sotilganda va aktsiya (sertifikati) blankasi berilganda 
buxgalteriya hisobida quyidagicha yozuv amalga oshiriladi:
Dt 29830- “Aktsiyalar uchun obuna mablag'ini to'lash bo'yicha depozitlar” 
hisobvarag'i,
Kt 30315- “Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli” hisobvarag'i.
Bir vaqtning o'zida aktsiya sertifikati berilganda,
Dt 30309- “Ro'yxatdan o'tkazilgan ustav kapitali - Imtiyozli” yoki 30312- 
“Ro'yxatdan o'tkazilgan ustav kapitali - Oddiy” hisobvarag'i,
Kt 30315- “Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli” hisobvarag'i.
E'lon qilingan aktsiyalar uchun dividend hisoblanganda:
Dt 31203- 
“Taqsimlanmagan foyda (aktiv-passiv)” - yillik dividend 
hisoblanganda,
Dt 31206- “S o f foyda (zarar) (aktiv-passiv)”- oraliq dividend hisoblanganda 
hisobvarag'i,
Kt 29822- “To'lanishi lozim bo'lgan dividendlar” hisobvarag'i.
Bank farmoyishiga ko'ra imtiyozli aktsiyalar uchun dividend hisoblash davrida 
bank foydasi yetishmagan holatda 30903 - «Umumiy zahira fondi» hisobvarag'i 
hisobidan qoplanadi. Bunda,
Dt 30903-«Umumiy zahira fondi» hisobvarag'i,
Kt 29822- “To'lanishi lozim bo'lgan dividendlar” hisobvarag'i va dividend 
to'langanda, esa,
Dt 29822- “To'lanishi lozim bo'lgan dividendlar” hisobvarag'i,
Kt 10101- “Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar” -hisobvarag'i.
Agar banklar tomonidan xarid qilingan o'z aktsiyalarini Markaziy bankning 
ruxsati bilan qayta sotishi yoki aktsiyani bekor qilishi mumkin. Ular,
Dt 30321- “Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Imtiyozli (kontr- 
passiv)” va 30324- Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Oddiy (kontr- 
passiv)” hisobvaraqlari,
Kt 10101- “Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar”- hisobvarag'i yoki 
mijozning hisobvarag'ida hisobga olinadi.
Xarid qilingan aktsiyalar haqiqiy xarid bahosida balans hisobida aktsioner 
kapitali umumiy summasidan ayrilib hisobga olinadi, bunda,
Dt 30321- “Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Oddiy (kontr- 
passiv)” va 30324- “Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Oddiy (kontr- 
passiv)” hisobvarag'lari,
Kt 10101- “Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar”- hisobvarag'i yoki 
mijozning hisobvarag'ida hisobga olinadi.
Agar bank aktsiyasini bekor qilish uchun xarid qilsa, 90327- “Bankning 
qimmatli qog'ozlari blankalari” hisobvarag'idan, 96314- “Bankning qimmatli 
qoh'ozlari blankalari bo'yicha kontr-hisobvarag'i”ga o'tkaziladi. Ushbu xarid 
qilingan aktsiya keyingi ikkilamchi bozorda yuqori bahoda qayta sotilsa,

---

Dt 10101- “Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar” yoki 20200-“Talab 
qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar” hisobvarag'i,
Kt 30321- “Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Oddiy (kontr- 
passiv)” va 30324- “Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Oddiy (kontr- 
passiv)” aktsiiyaning haqiqiy bahosiga hisobga olinadi.
Aktsiyani sotib olish narxiga
Dt 30321- “Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Oddiy (kontr- 
passiv)” va 30324-“Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Oddiy (kontr- 
passiv)” hisobvarag'i - aktsiyaning haqiqiy bahosi,
Kt 10101- “Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar” yoki 20200-“Talab 
qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar” hisobvarag'ida hisobga olinadi.
Xarid qilib olingan aktsiyalar qayta sotilganda 30603- «Qo'shilgan kapital 
hisobvarag'ining» «Xarid qilingan o'z aktsiyasini sotishdan qo'shilgan kapital» 
balans hisobvaragida xarid qiymati bilan qayta sotish o'rtasidagi ijobiy farq 
summasiga 
hisobga olinadi. Bir vaqtning o'zida aktsiya (sertifikati) blankasi 
berilganda, 96314- «Bankning qimmatli qog'ozlari bo'yicha kontr -hisobvarag'idan, 
aktsiyaning nominal bahosiga 90337- «Bankning sotib olingan qimmatli qog'ozlari» 
hisobvarag'i o'tkaziladi.
Xarid kilingan aktsiyalar ikkilamchi bozorda xarid narxidan past bahoda sotilsa 
Dt 10101- “Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar” yoki 20200-“Talab 
qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar” hisobvarag'i,
Kt 30321- “Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Oddiy (kontr- 
passiv)” yoki 30324- -“Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Oddiy 
(kontr-passiv)” hisobvarag'i- aktsiiyaning haqiqiy bahosi.
Bunda aktsiyalaming sotib olish bahosi va ulami qayta sotish bahosi o'rtasidagi 
salbiy farq 30603- «Qo'shimcha kapital» hisobvarag'i «Xarid qilingan o'z 
aktsiyalarini sotishdan olingan qo'shimcha kapital» shaxsiy hisobvarag'iga uning 
kredit qoldigi miqdori chegarasida o'tkaziladi. 30603- «Qo'shimcha kapital» 
hisobvarag'ining «Xarid qilingan o'z aktsiyalarini sotishdan olingan qo'shimcha 
kapital» shaxsiy hisobvarag'i nolga teng bo'lsa, salbiy farq 31206-«Sof foyda(zarar)» 
hisobvarag'iga o'tkaziladi. Aktsiyalami bekor qilishda va bank aktsiyadorlik 
kapitalini kamaytirishda
Dt 30315- “Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli” yoki 30318- “Chiqarilgan 
ustav kapitali - Oddiy” hisobvarag'i,
Kt 30321- “Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Imtiyozli (kontr- 
passiv)” yoki 30324- “Aktsiyadorlardan qayta sotib olingan aktsiyalar - Oddiy (kontr- 
passiv)” hisobvarag'i.
Ulaming sotib olish narxi buxgalteriya hisobida teskari provodka beriladi.