T. S. Malikov moliya

T.S.Malikov, N.H.Haydarov
jak xarajatlari va daromadlari noaniqligi sharoitida mene-
jerlarning asosiy vazifalarini aniq belgilab beradi. 
1.5-nazorat uchun savol
Nima uchun korporatsiya menejerlari foydani maksimal-
lashtirish qoidasiga emas, balki aksiyadorlar boyligini mak-
simallashtirish qoidasiga rioya qilishlari kerak?
Albatta, menejerlar oldida turgan masala juda murak-
kab: o‘zlari qabul qiladigan qarorning firma aksiyalari qiy­
matiga ta’sirini baholash. Masalan, yuqorida keltirilgan 
misollarda, “A” va “B” yoki “A” va “V” loyihalaridan birini 
tanlashda menejerlar shu loyihalardan qaysi biri firmaning 
bozor bahosini eng ko‘p darajada oshirishini aniqlashlariga 
to‘g‘ri kelgan bo‘lardi. Bu oddiy emas, balki juda murakkab 
vazifadir. Shunday bo‘lishiga qaramasdan, bunday qarorni 
qabul qilish uchun aniq mezon qo‘llaniladi. 
Shunday qilib, korporativ boshqaruvning asosiy vazifasi 
firma bahosini aksiyadorlar manfaatiga mos tarzda maksi
-
mallashtiradigan qaror qabul qilishdan iborat. Mazkur me-
zonni amalga oshirishda yuzaga keladigan asosiy muam-
mo qabul qilingan qarorning firma bo‘lajak qiymati (bahosi)
ga eng yuqori ta’siri ehtimoli qanday bo‘lishi mumkinligi 
to‘g‘risidagi ma’lumotni olishdan iborat. Agar menejer o‘z 
firmasi va boshqa kompaniyalar aksiyalarining bozor baho
-
si o‘zgarishini kuzatib borish imkoniyatiga ega bo‘lsa, uning 
vazifasi ancha yengillashadi. 
Darhaqiqat, bozordagi narx (baho)lar to‘g‘risida ma’lu-
motga ega bo‘lmay turib, bu mezon umuman qanday qilib 
amalga oshirilishi mumkinligini tasavvur qilib bo‘lmaydi. 
Albatta, yaxshi menejer o‘z firmasidagi ishlab chiqarish ja
-
rayonini har kimdan ham ko‘proq biladi, deb faraz qilish 
maqsadga muvofiq bo‘lar edi, ammo bunday 
ichki 
(firma 
nuqtayi nazaridan) ma’lumot samarali qaror qabul qilish 
uchun yetarli bo‘la olmaydi. Fond bozori bo‘lmagan taqdir-
da menejerlarga 
tashqi
(firma uchun) ma’lumotlar, masa­
lan mulkdorlarning boyligi, nimalarni xush ko‘rishlari va 

---

Moliya
59
boshqa investitsion imkoniyatlari to‘g‘risida ma’lumot kerak 
bo‘ladi. Bunday ma’lumotni qo‘lga kiritish uchun esa katta 
mablag‘ sarflanishi mumkin (agar, umuman bunday ma’lu
-
motni sotib olish mumkin bo‘lsa). 
Shu sababdan fond bozorining borligi (mavjudligi) me-
nejerlarga to‘plash nisbatan oson bo‘lgan ma’lumotlar, xus-
usan aksiya va obligatsiyalar bahosi to‘g‘risidagi ma’lumot-
lar hamda deyarli qo‘lga kiritib bo‘lmaydigan ma’lumotlar, 
ya’ni aksiyadorlarning boyligi, ular xush ko‘radigan narsal-
ar va boshqa investitsion imkoniyatlari to‘g‘risida ma’lumot-
larni to‘plash imkonini beradi. Shunday qilib, yaxshi rivoj-
langan fond bozorlarining mavjudligi firma mulkiga egalik 
huquqini uni boshqarishdan ajratishni samarali amalga 
oshi rishga yordam beradi. 
E’tibor bering, qaysidir ma’noda korporatsiyaning oliy 
rahbariyati va korporatsiya faoliyatini kuzatib boradigan 
tashqi moliyaviy tahlilchilar oldida turgan vazifa bitta. Ikka-
la guruhdagi mutaxassislar oxir-oqibat bitta savolga javob 
berishlari kerak: qanday qilib boshqaruv xodimlarining 
qarorlari firma aksiyalarining bozor bahosiga ta’sir qilishi 
mumkin? Farqi esa shundaki, tahlilchilardan farqli o‘laroq, 
menejerlar bu qarorlarni qabul qiladilar va ularning amalga 
oshirilishi uchun javob beradi (mas’uldir)lar. 
Biror korporatsiya oliy darajadagi boshqaruv xodimla-
rining asosiy vazifalarini bilib olish uchun boshqaruv ak-
siyadorlarga taqdim etadigan yillik hisobotga ko‘z tash-
lashning o‘zi kifoya. Odatda, bu hujjatga so‘zboshi sifatida 
korporatsiya ijrochi direktorining xati ilova qilinadi. Ush-
bu xatda boshqaruvning moliyaviy maqsadlari va ushbu 
maqsadga yetishish (erishish)ning umumiy strategik rejasi 
bayon etiladi. 
Quyida Honeywell Corporation korporatsiyasining 
2016-yil yakuni bo‘yicha o‘z aksiyadorlariga taqdim etgan 
yillik hisobotidan ko‘chirma keltiramiz. Korporatsiya bosh-
qaruvi raisi Maykl R.Bonsinor (Michael R.Bonsignore) aksi-
yadorlarga quyidagi yozma murojaatni yo‘llagan: “Daromad-
li biznesning o‘sishi. Qoniqish hosil qilgan iste’molchilar. 

---

60