Moliya
7
butun dunyo afgor ommasi tomonidan to‘liq va uzil-kesil
e’tirof etilgan isbotlovchi yo‘llarini nazar-pisand
qilmasdan,
uni o‘ziga xos tarzda, o‘zbekona isbotlashga harakat qilma-
dik. Zero, zamonaviy moliya masalalarida ham Amerika al-
laqachon kashf etilgan. Uni qayta kashf etishga hojat yo‘q.
Albatta, milliylik juda muhim narsa. Lekin u qancha-
lik muhim bo‘lmasin moliyaviy muammolar
yechimini
izlashda bu borada baynalmilallikdan iborat bo‘lgan va ha-
yot sinovlaridan muvaffaqiyatli o‘tgan tub asoslardan voz
kechib bo‘lmaydi. Axir aniq fanlarda butun dunyoda “bir
tilda” gaplashiladi-ku! Matematikadagi Bernulli formulasi
yoki Nyuton binom
8
i, Kimyodagi “kumush ko‘zgu” reaksiya-
si, Fizikadagi diffuziya
9
hodisasi va h.k.lar AQShdagilar,
buyuk britaniyaliklar, fransiyaliklar, germaniyaliklar, yapo-
niyaliklar tomonidan
qanday talqin qilinsa, Efiopiyadagi
habashlar, kam sonli Shimol xalqlari, jumladan, eskimos-
lar, Avstraliya aborigenlari va h.k.lar tomonidan ham xuddi
shunday talqin qilinmoqda-ku!
Bu o‘rinda bizga aslo “Yuqorida Siz sanagan fanlar –
aniq fanlar. Bizning fanlarimiz
esa ijtimoiy-gumanitar fan-
lar
10
sira
siga kiradi. Shuning uchun bunday yondashuv
8
“Binom” bi + yunoncha “nomen” – nom. Ikki algebraik ifodaning yi-
g‘in disi yoki ayirmasi; ikki had. Qarang: o‘sha manba. J.III. – B. 267.
9
“Diffuziya” lotincha “diffusio” – tarqalish, yoyilib ketish. Fizikada: bi-
ror modda (gaz, suyuqlik) zarralarining boshqa modda orasiga sekin-asta
o‘tib tarqalishi, kirib borishi. Qarang: o‘sha manba. J.I. – B.630.
10
Fikrimizcha, fanimizning ijtimoiy-gumanitar fanlar
sirasiga kiri shi
undagi voqelik yoki hodisalarni turlicha talqin qilinishiga asos bo‘la ol-
maydi. Aniq fanlarda bo‘lganidek, bu yerda ham «Unday desak ham bo‘la-
veradi, bunday desak ham bo‘laveradi»ni, sira ikkilanmasdan, fanimizning
tragediya (fojia)si sifatida qabul qilmoq kerak. Garchi fikrlar xilma-xilligi,
munozara va h.k.lar har qanday fan taraqqiyotining asosini tashkil et-
sa-da, ularga ortiqcha o‘rin berish yaxshi oqibatlarga
olib kelmaganligini
hayotning o‘zi uzil-kesil tasdiqlab turibdi. Shu ma’noda zamonaviy moliya
masalalarida butun dunyoda «xo‘rozlar bir xil tarzda qichqirib turgan»ligi-
ni bilib, bilmaslikka olish o‘ziga xos tarzdagi nodonlik alomatidir.
Bizning bu tarzdagi mulohazalarimizdan mualliflar «yakka (tanho) fikr
hukmronligi» tarafdori, yakka (tanho) fikr esa, o‘z navbatida, har qanday fan
taraqqiyotining kushandasi», degan xulosani chiqarishga shoshilmasliklarin-