T.S.Malikov, N.H.Haydarov
II QISM. MOLIYAVIY TIZIM
4-BOB. MOLIYAVIY TIZIM VA MOLIYAVIY OQIMLAR
Zamonaviy moliyaning oldingi boblarida Sizga to‘g‘ri
moliyaviy qarorlar qabul qilishga yordam beradigan asosiy
holatlarni (shu jumladan, asosiy maqsadni ham) yoritish-
ga harakat qilgan edik. Shuni alohida qayd etish joizki,
bu qarorlar doimo o‘zining qatnashchilari harakatlarini bir
vaqtning o‘zida ham osonlashtiradigan, ham qiyinlashtira-
digan moliyaviy tizimning umumiy holatini hisobga olgan
holda yuzaga keladi. Shunday ekan, qaror samarali bo‘lishi
uchun eng avvalo, moliyaviy tizim faoliyati (amal qilishi)
prinsiplarini uzil-kesil (batafsil) bilish, ularni to‘g‘ri idrok et-
moq va ularga so‘zsiz rioya etmoq lozim. Nega? Haqiqatdan
ham nega moliyaviy qaror samarali bo‘lishi uchun eng av-
valo, moliyaviy tizim faoliyati (amal qilishi) prinsiplarini bi-
lish, ularni uzil-kesil (bataf-sil) to‘g‘ri idrok etmoq va ularga
so‘zsiz rioya etmoq lozim? Qarorning samarali bo‘lishida bu
narsalar (moliyaviy tizim faoliyati (amal qilishi) prinsiplari)
shunchalik muhimmi?
Muhim bo‘lganda qandoq! Buni to‘g‘ri tushunish uchun
e’tiboringizni quyidagi oddiy misolga qaratmoqchimiz: fut-
bol – millionlar o‘yini. Uning chiroyli, qiziqarli va yuqori
saviyada bo‘lishini kim istamaydi, deysiz? Futbolning
shunday bo‘lishi eng avvalo, nimaga bog‘liq, deb o‘ylaysiz?
Nima desangiz ham mayli, lekin bu narsa eng avvalo, fut-
bol o‘yinining asosiga qo‘yilgan prinsip-qoidalarga bog‘liq.
Ishonmayapsiz-a? Unda quyidagilarga bir e’tibor bering:
jarima maydonida raqib o‘yinchisi yiqitilganda 11 metrlik
jarima to‘pi belgilanmasa, to‘p darvoza yon chizig‘ini ke sib
o‘tganda burchak to‘pi tepilmasa, to‘p maydondan chetga
chiqib ketganda, o‘yinga chetdan qo‘l bilan kiritilmasa va
h.k. bularning barchasi o‘yin qoidasi (prinsipi) sifatida e’tirof
etilmasa-da, ularga so‘zsiz rioya qilinmasa, futbol ning futbol-
ligi qolarmidi? U millionlar o‘yiniga aylanarmidi?...
Moliya
81
Umuman olganda, hayot tajribasining ko‘rsatishicha,
har qanday vaziyatda ham muammolarning oqilona va
odilona hal etilishi eng avvalo, uning negiziga qo‘yilganlar
qanday tartib-qoidalarga, prinsiplarga bog‘liq
113
. Prinsiplar
to‘g‘ri, o‘rinli va asosli belgilangan (tanlangan) bo‘lsa, ular
muammoning muvaffaqiyatli yoki ijobiy hal etilishiga xiz-
mat qiladi va aksincha. Shuningdek, prinsiplarning qan-
dayligi muammoning qanday hal etilishini, jumladan, qan-
day moliyaviy qaror qabul qilinishi mumkinligini ham bel-
gilab beradi. Ularning samaradorligini ham prinsiplardan
ayro holda tasavvur etib bo‘lmaydi. Hatto “taqdir”imizning
qanday ekanligi ham aslida o‘zimiz uchun qabul qilgan
“prinsip”larimizga bog‘liq
114
. Hayotda “omadli” yoki “omad-
siz”ligimizni ham shular belgilab beradi. Prinsiplarim-
iz o‘ziga xos tarzda, hayotimiz “oshig‘i”ning doimo “olchi”
yoki aksincha bo‘lishiga xizmat qiladi. “Manglayimizning
qaroligi” yoki “peshonamizning yaltiroqligi”ni ta’minlash-
da ular muhim o‘rin tutadi. “Kelajagimizning porloqligi”ni
ham o‘zimiz uchun qabul qilgan prinsiplarimizdan mustaqil
(ajralgan) holda tasavvur etish mumkin emas. Hayotimiz
davomida qadam-baqadam “ko‘klarga ko‘tarilish”imiz yoki
ertaroq “qaro yer sari yo‘l olish”imiz ham avvalo, prinsiplari-
mizdan boshlanadi.
113
Esingizdami, 2008-yilning avgust oyida Janubiy Osetiya masalasida
Rossiya va Gruziya o‘rtasida nizo kelib chiqqanda, uni hal qilish uchun
vositachilik qilgan Frantsiya Prezidenti N.Sarkozi va Rossiya Federatsiya-
si Prezidenti D.Medvedev tomonidan birinchi navbatda nima ish qilingan
edi? Eng avvalo, vujudga kelgan muammoni hal etishning 6 prinsipi ish-
lab chiqilgan edi, to‘g‘rimi? Ularga qat’iy ravishda rioya qilindi. Natijada
mintaqada muammo muvaffaqiyatli hal etildi – tinchlik ta’minlandi.
114
Bu fikrga qo‘shilmaysizmi? Unda o‘z argumentlaringizni keltiring-
chi?! Nega ayrimlarga nisbatan “Falonchi juda prinsipli odam-da!”,- de-
gan gapni eshitsak (bu uning, asosan, ijobiy sifati tarzida qabul qilinadi),
aksincha, boshqalarga nisbatan esa “Falonchining tayini yo‘q. U beta-
yin, prinsipsiz odam!”,- deymiz (bu esa uning salbiy jihati sifatida talqin
qilinadi). Nega “prinsipli” odamga yaqinlashishga intilsak, “prinsipsiz”dan
uzoqroq yurishni o‘zimizga ep ko‘ramiz? Xullas, moliyaviy qaror lar qabul
qilishda har qanday subyektning “printsipli” yoki “prinsipsiz” ekanligi
prinsipial ahamiyatga ega ekanligiga shubhangiz bormi?
|