T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

G idravlik jihozlar. 
Gidravlik yuritm aning eng murakkab 
jihozlari jum lasiga nasoslar va gidromotorlar kiradi.
Nasos yurgizish dvigatelining m exanik energiyasini suyuqlik 
oqim ining energiyasiga o‘zgartirish jarayonida truboprovodlar
243

---

(gidroliniyalar) bo'ylab ish suyuqligini haydashga m oijallangan. 
Gidromotor nasos hosil qilayotgan ish suyuqligi 
oqimining 
energiyasini chiqish valini aylantiruvchi energiyaga o‘zgartirish 
jarayonida ijrochi m exanizmni ishga tushirish uchun m oljallangan.
Valuing ay Ian ish burchakli tezligi kichik bo‘lgani holda, katta 
burovchi momentni hosil qilishga m oijallaigan gidromotorlar yuqori 
m oment gidromotorlari deb ataladi.
Ekskavatorlarning gidroyuritm alarida shesternyali, radial-por- 
shenli va aksial-porshenli nasoslar hamda gidromotorlar qoilaniladi.
Ularning aksariyati qaytalama gidrom ashinalar (nasos-motorlar) 
deb yuritiladi, chunki ular nasoslar sifatida ham gidromotorlar 
sifatida ham ishlatilishi mumkin.
Nasos 
va gidrom otorlarning asosiy texnik ko‘rsatkichlari 
quvidagilardan iborat: 
1
) ish hajmi, bu ko‘rsatkich val bir m arta 
aylanganda gidrom ashina ish kam eralarining hajmi jam i o‘zgarishi 
bilan aniqlanadi; 
2
) mashinaga kirish va undan chiqish joyida suyuq 
m uhitning bosimi, shuningdek chegaraviy bosim (konstruksiya 
m oljallangan eng yuqori bosim); 3) aylanish chastotasi (valning 
burchakli tezligi); 4) nasos uchun uzatish yoki gidromotor 
uchun sarflash ko‘rsatkichi, bu ko‘rsatkichlar vaqt birligi ichida 
haydaladigan yoxud sarflanadigan ish suyuqligi miqdori bilan 
aniqlanadi; 5) nasos iste'mol qiladigan quvvat: 
6
) gidromotor hosil 
qiladigan burovchi moment; 7) gidrom ashinaning F1K.
Shesternyali nasoslar va gidromotorlar eng sodda gidroma- 
shinalardan 
hisoblanadi, 
ular 
ancha 
ishonchli 
ishlaydi, 
ish 
suvuqligining juda toza boiish in i talab qilmaydi, boshqa gidromashi- 
nalarga nisbatan arzonroq. 4.27-rasmda shesternyali nasosning 
sxemasi koivsatilgan. Eni bir xil b o ig an ikkita shesternya-yetakchi 
1 va yetakianuvchi 
3
shesternyalar bir-biriga tishlashib turadi va 
nasos korpusidagi silindrik kertiklarda joylashgan. Shesternyalarning 
toretslariga tegib 
turuvchi 
erkin 
vtulkalar ularni 
bir-biriga 
zichlaydi. Shesternyalar qarama-qarshi tomonlarga aylanib, o‘z 
tishlarining o‘yiqlarida surish bo‘sh lig i