T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka
Yüklə 9,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
dh
Р = Л d h - y o g ‘in qalinligi oshishi; d t- v a q t oshishi. U eksperiment, tajriba usuli bilan yom g‘ir o‘lchagich idish yordam ida aniqlanadi. 0 ‘rtacha intensivlik. 600 H 0.r . p „ r = — = — m m/min, bu yerda: # . r- o ‘rtacha y o g ‘in qalinligi; f - y o m g ‘irlatishning vaqti. £ > -y o m g ‘irlatish m ashinasi, qurilm asi suv sarfi, 1/s. f - b i r vaqtda yo m g ‘irlatish qurilm asi orqali sug'oriladigan m aydon, m 2. 0 ‘rtacha yog‘in qalinligi h F ’ Haqiqiy intensivlik deganda yom g‘irlatish nasadkalarining statsionar, qo‘zg‘almas holatidagi nam lanish maydonidagi o‘rtacha intensivlik tushuniladi. 302 Shartli intensivlik deb, yom g‘irlatish qurilm asidan 1 m inutda 1 pozitsiyada hosil qilingan suv hajmiga aytiladi. Yomg‘irlatib sug‘orish usulida asosiy talablardan biri tuproq strukturasining buzilmasligidir. Buning uchun yom g'ir tomchilarning kattaligi va vom g‘ir intensivligi tuproq holatiga qarab, (mexanik tarkibiga qarab) tanlab olinishi kerak, Yomg‘ir tom chilarining diam etri tuproqning suv o ik a /u v - chanligiga qarab, I mm.dail 2 mm, gacha b o iish i m umkin. Suv o!tkazuvchanligi yuqori va strukturasi yaxshi boMgan tuproqlarda tomchi diam etri katta bo'ladi. Yomg'ir in tensivlig i-bir m inutda sug‘oriladigan yuzaga tushayotgan yom g‘ir m iq d o ri-m m da (mm/min) qancha katta, yom g‘ir tom chilarning diametri qancha katta bo‘lsa, tuproq strukturasining buzilishi shuncha ko‘p b o iad i, tuproq qotadi va qatqaloq paydo bo‘ladi. Yomg‘ir intensivligi sug‘oriladigan maydon tuprog‘ining suv o‘tkazuvchanligiga b o g liq bo‘lib: - o g ‘ir tu p ro q la rd a - 0 . 1 .,. 0.2 m m/min; - o ‘rta og‘irlikdagi tuproqlarda-0,2...0.3 m m /m in va -y e n g il tu p ro q la rd a -0.5... 0.8 m m /m in dan ortiq bo‘lmasligi kerak. Sug‘orish davrida tuproqning suv o‘tkazuvchanligi sekin asta kamayadi. Shuning uchun sug‘orish vaqtining o‘sishi bilan yom g‘ir intensivligini kam aytirib borish kerak. Aks holda tuproq ustida ko‘lm aklar hosil boiib, ularning oqishi natijasida tuproq yemirilishi yuzaga kelishi mumkin. Yomg‘irlatib sug‘orishni asosan quyidagi sharoitlarda qo‘llash mumkin: 1) Subarid, o‘tish zonasida: yilning qurg‘oqchilik vaqtlarida va qurg‘oqchilik yillarida sug‘orish mumkin; Sho‘rhok va sho‘rlangan tuproqlarni sug‘orish d a-tu p ro q yuzasiga erigan tuzlarning ko‘tarilmasligi uchun; 303 2) Sizot suvlari yaqin joylashgan y erlard a-u larn in g sathini ko‘tarilm asligi uchun; 3) M urakkab mikrorelyeflarda va yerlarning nishabligi katta (0,03 dan oshiq) b o ig an yerlarda; 4) Cho‘kishi mumkin b o igan tuproqlarda. Toinchi diam etri, asosan, yom g'irlatish nasadkalarining energo- gidravlik param etrlariga b o g iiq , ya’ni suv bosim ining (N) uchish radiusiga (R) va nasadkadan chiqish diam etriga (d) nisbatan aytiladi. Katta tom chilarning tushish tezligi tuproq agregatlarini buzadi va zichlashtiradi. Shuning uchun tomchi kattaligi 2-3 mm b olishi kerak. Y om gir uzlukli va uzluksiz b o lish i mumkin. U yom g'irlatish usuliga, qurilm a ishlash prinsipiga, sharoitiga bogiiq. Qo‘zg‘almas„ bir joyda turib ishlaydigan agregat va qo‘zg‘almas nasadkalar qo‘zg‘alib, aylanib ishlasa uzlukli yom g‘ir yaratiladi. Agar ikkalasi ham qo‘zg‘alsa ikkilam chi uzilish boladi. Yomg‘irlatib sug‘orishga asosiy talab yom g‘ir intensivligining (R) tuproq shimilish tezligiga (К щ.) to‘g ‘ri kelishidir. Agar R > К bo lsa, oqim paydo b o lad i va tuproq tuzilishining buzilishiga, yuvilishiga va suv fizik xossalarining yomonlashuviga olib keladi. Agar R > К щ b o lsa , ko‘p energiya ketadi, havoda suv buglanishi ko‘payadi, sug‘orish muddatlari cho‘ziladi. Suv shimilish tezligi yom g‘irlatib sug‘orishda bosimsiz bolgani uchun bostirishga nisbatan yom g‘irlatishda nishablikka, tuproq xossalariga, yom g‘ir sifatiga bogiiq. Yomg‘irlatishda shimilish tezligi gidrotexnik tazyiqsiz bolgani uchun bostirishga nisbatan 3 0 -6 0 % kam boladi. Shimilish tezligi yom g‘irlatishda nishablikga, tuproq xossalariga, y o rn g lr sifatiga bogiiq. 304 |