Tabiiy fanlar fakulteti geografiya va iqtisodiy bilim asoslari kafedrasi tuproqlar geografiyasi

Tuproq provinsiyasi – namlik va qurg‘oqchilik, ba’zan haroratdagi tafovutlar bilan bog‘liq bо‘lgan, tuproqning maxsus xususiyatlari bо‘yicha ajralib turuvchi tuproq zonasining bir qismidir.
Tuproq okrugi – bu relyef va tuproq hosil qiluvchi jinslar xususiyatlariga bog‘liq tuproq kombinatsiyasining harakterini belgilovchi tuproq provinsiyasining bir qismi.
Tuproq rayoni – bu tuproq qoplamining bir xil tipdagi mezotuzilmasini xarakterlovchi tuproq okrugining bir qismi.
Oliy о‘quv yurtlari uchun sobiq ittifoqni tuproq – geografik rayonlashtirish xaritasida (G.V.Dobrovolskiy, N.N.Rozov, I.S.Urusevskaya, 1980, masshtab 1:8000000) MDH kesimida tо‘rtta tuproq mintaqalari, о‘n bitta tuproq oblastlari, о‘n yettita tuproq zonalari, о‘ttiz oltita fatsiyalar, otmishta tekislik hamda о‘ttiz tо‘rtta tog‘ provinsiyalari ajratilgan.Quyida shundan namuna keltiramiz:
IV. Subtropik bio-iqlim mintaqasi
XI. Subtropik chala chо‘l va chо‘l oblasti
A. Subtropik chо‘llarning och qо‘ng‘ir tuproqlari zonasi

• qisqa muddat muzlovchi tuproqli subtropik fatsiya;

  
  

provinsiya: Shimoliy Turon;

• muzlamaydigan tuproqli subtropik fatsiya;

  
  

provinsiya: Janubiy Turon;

B. Chala chо‘llarning tog‘ oldi bо‘z tuproqlari zonasi

• qisqa muddat muzlovchi tuproqli subtropik fatsiya;

  
  

provinsiya: G‘arbiy Tyanshan oldi;

• muzlamaydigan tuproqli subtropik fatsiya;

  
  

provinsiyalar: Kura – Araks; Hisor oldi, Kopetdog‘ oldi.

T og‘li provinsiyalar:
L₁ – G‘arbiy Tyanshan, tog‘ bо‘z tuproq → tog‘
L₂ – Badaxshon-Hisor, jigar rang → tog‘
L₃ – Kopetdog‘, о‘tloq dasht tuproqlari.
Ajratilgan barcha tuproq – geografik rayonlashtirish birliklari tuproqlar geografiyasining asosiy qonunlari asosida: tuproq – biologik mintaqalar va tuproq zonalari – gorizontal zonallik qonunga; tuproq – bioiqlim oblastlari va tuproq provinsiyalari – fatsial qonuniga; tuproq okruglari va rayonlari – tuproq qatorlarining topografik analoglari qonuniga mos tarzda vujudga kelgan.

Tuproq – geografik rayonlashtirish yer fondidan oqilona va yanada samarali foydalanish, tuproqni muhofaza qilish va mahsuldorligini oshirish muammolarini yechishda asos hisoblanadi. Qutbiy mintaqa quruqlikning 13 % ini ishg‘ol etgan bо‘lib, hududning 2/3 qismidan ortig‘i Antarktida, Grenlandiya va boshqa orollardagi muzliklar bilan qoplangan. Mintaqaning chegarasi shimoliy qutbiy doiradan shimolroqdan о‘tadi: Kanada arxipelagi, Kara darvozasi, Osiyoning qutbiy chekkasi hamda Grenlandiyada 60⁰ shimoliy kenglikgacha (sh.k.) tushadi. Janubda esa qutbiy mintaqa 53⁰ janubiy kenglikgacha (j.k.) yetib boradi, Antarktida esa unchalik katta bо‘lmagan muzdan holi hududlarnigina egallaydi.

Ushbu mintaqa chegarasida ikkita: Yevrosiyo va Shimoliy Amerika tuproq oblastlari ajratiladi hamda ularning о‘zi tabiiy sharoiti xarakteri jihatidan yana ikkita: Arktika tuproqlari zonasi hamda Subarktikaning tundra tuproqlari zonalariga bо‘linadi.
Arktika уа Subarktika tundrasining umumiy maydoni 180 mln gektarga yaqin. Bundan tashqari МDNning tog’li rayonlarida 160 mln. gektarga yaqin tundra tuproqlari mavjud.