Tabiiy fanlar fakulteti geografiya va iqtisodiy bilim asoslari kafedrasi tuproqlar geografiyasi

Nazorat uchun savollar:

1. Subtropik mintaqaning tabiiy – iqlimiy sharoitiga tavsif bering.

   
   

2. Nima uchun subtropik mintaqada uchta tuproq oblastlari ajratilgan?

   
   

3. Subtropik sernam – о‘rmon oblastining qizil va sariq tuproqlarining paydo bо‘lishini tushuntiring.

   
   

4. Qizil va sariq tuproqlarning tarqalish qonuniyatlarini ta’riflang.

   
   

5. Jigar rang va sur – jigar rang tuproqlarni hosil bо‘lish omillarini izohlang.

   
   

Ma’ruza-12
12–Mavzu: Tropik mintaqa tuproqlari geografiyasi.
Reja:
1. Tropik mintaqaning tabiiy-iqlimiy sharoiti va tuproq oblastlari.
2. Tropik nam va mavsumiy nam o‘rmon oblasti.
3. Tropik kserofit – o‘rmon va savanna oblasti.
4. Tropik chala cho‘l va cho‘l oblasti.
Tayanch iboralar: Tropik mintaqa, harorat yig‘indisi, musson, opad, later, margalit, botqoq tuproqlar, daryo havzasi, savanna, gumus, qizil- sariq
tuproqlar, qizg‘ish - qo‘ng‘ir tuproqlar.
Ma’ruza mashg’ulotining ta’limiy maqsadi:. Tropik mintaqaning tabiiy – iqlimiy sharoitini tavsifI. Tropik nam va mavsumiy nam о‘rmon oblastining о‘ziga xos jihatlarini ta’riflash. Qizil – sariq tuproqlarning hosil bо‘lishi.Qizil ferralit tuproqlar.Tropik kserofit – о‘rmon va savanna oblasti. Quruq savannaning qizil – qо‘ng‘ir tuproqlari.Tropik mintaqaning qora tropik.Tropik chala chо‘l va chо‘l tuproqlari omillarini o’rganish.
Ma’ruza mashg’ulotining jihozlash: Dunyoni va O’zbekistonning tuproqlar geografiyasi kartasi, o’quv metodik majmua, kampyuter texnologiyasi, fanga oid darslik, uslubiy qo‘llanmalar, ishchi dastur, slaydlar, qog‘oz va markerlarda foydalanish
Ma’ruza mashg’ulotida qo’llaniladigan texnologiya: Jamoaviy, kichik guruhlarda ishlash, slayd-shou va «Aqliy hujum» va boshqa metodlaridan foydalanish.
Yer shari tuproq qoplamining eng katta qismi, ya’ni 42 % i ushbu tropik mintaqada joylashgan. Tog‘liklar nisbatan kichikroq hududlarni egallagan bо‘lib, 13 % maydonni egallagan. Mintaqa iqlimi yil bо‘yi issiqligi, hararatning yil davomida deyarli bir xildaligi bilan (о‘racha 20-22 ⁰С dan past emas) xarakterlanadi. Yillik foydali harorat yig‘indisi 8000-11000⁰ bо‘lgani holda, bu vegetatsiya davrining yil bо‘yi davom etishini bildiradi. Issiqlik resursining ushbu holati yil davomida qishloq xо‘jalik ekinlaridan uch marta hosil olish imkonini ta’minlaydi. Ammo, harorat tafovutidan о‘laroq yog‘in miqdori va uning taqsimlanishi keskin farqlanadi (yiliga 50 mm dan 5000 mm gacha). Shu boisdan aynan namlik omili tropik mintaqada tuproq hosil bо‘lish sharoitining differensiyalanishi hamda shu bilan bog‘liq tarzda tuproqlarning turli – tumanligida asosiy sabab sifatida yaqqol namoyon bо‘ladi. Yana namlik omili qadimgi va yosh nurash pо‘sti tog‘ jinslari tarkibining xilma – xilligini ham belgilaydi.
Odatda mintaqaning g‘arbiy sohillarida chо‘l va chala chо‘llar, sharqiy sohillarida esa mavsumiy sernam, ba’zi joylarda sernam tropik о‘rmonlar aniq namoyon bо‘lgan. Chо‘llar bilan о‘rmonlar oralig‘idan siyrak о‘rmonlar va savannalar о‘rin egallaydi.
Tropik mintaqada quyidagi uch guruh tuproq – bioiqlim oblastlari ajratiladi: 1) tropik nam va mavsumiy nam о‘rmon; 2) tropik kserofit – о‘rmon va savanna; 3) tropik chala chо‘l va chо‘l.