Tabiiy fanlar fakulteti geografiya va iqtisodiy bilim asoslari kafedrasi tuproqlar geografiyasi

7.3. yerlarning mahsuldorligini oshirish va tuproq muhofazasi
Sug’oriladigan yerlar O’zbekistonning “oltin fondi” hisoblanadi. SHu bois yer resurslaridan oqilona foydalanish qolgan boshqa resurslar ham davlat siyosati darajasiga ko’tarildi, foydalanishning maqsad va mohiyati ham tublan o’zgardi. SHu maqsadda: O’zbekiston Respublikasi yer kodeksi, “Davlat yer kadastri to’g’risida”gi qonunlar hamda Vazirlar Mahkamasining “Er monitoringi to’g’risidagi Nizomni tasdiqlash to’g’risida”gi qarori kabi qonun va qonun osti xujjatlar qabul qilindi. Ayniqsa, bu borada O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 29 oktyabrdagi “Erlarning melliorativ holatini yaxshilash tizimini tubdan takomillashtirish chora – tadbirlari to’g’risida”gi farmoni dasturamal vazifani o’tamoqda. SHu asosda tegishli davlat dasturi qabul qilinib, katta miqdorda amaliy ishlar bajarilmoqda. Hozirga kelib 1,5 mln ga sug’oriladigan yerlarning meliorativ holati yaxshilandi, yer osti suvlari sathi yuqori bo’lgan maydonlar 415 ming ga ga yoki salkam 10%ga qisqardi, kuchli va o’rtacha sho’rlangan maydonlar 113 ming ga ga kamaydi 2003 – 2012 yillar mobaynida 1637 ta turli gidrotexnik inshootlari, 262 kilometrlik sug’orish tarmoqlari barpo etilib, 274 kilometrlik xo’jaliklararo, 745 kilometrlik ichki kollektorlar va 553 kilometrlik yopiq – yotiq drenajlar rekonstruksiya qilindi. Natijada g’allachilikda hosildorlik 12,4 sentnerga, paxtachilikda esa 3,0 sentnerga ko’tarildi. Sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash va suv resurslaridan oqilona foydalanish bo’yicha 2013 – 2017 yillarga mo’ljallangan majmuali chora – tadbirlar davlat dasturi qabul qilindi. Unga ko’ra yana qator tadbirlar amalga oshirilishi mo’ljallangan. yerlarning mahsuldorligini oshirish va tuproqlarni muhofaza qilishga erishish uchun quyidagi tadbirlarni amalga oshirilishi maqsadga muvofiq:

• sug’oriladigan yerlarda yer osti suv sathi yilda 2 marta (aprel, oktyabr) o’lchanadi, qo’shimcha tarzda iyul oyida ham o’lchov zarur, chunki sug’orish natijasida suv sathi eng yuqori bo’lgan davr, aynan shu oy – iyuldir;

  
  

• sug’oriladigan yerlarda qayta sho’rlanish va botqoqlanishni oldini olish, ya’ni kollektor – zovur tizimini yetarli miqdorda qurish, vaqtida tozalash va rekonstruksiya qilish;

  
  

• ekinlarni sug’orish me’yorlariga rioya qilish hamda sug’orishning eng yangi zamonaviy texnologiyalarini keng qo’llash;

  
  

• sug’orish, suv va shamol eroziyasini oldini olish, ya’ni sug’oriladigan maydonlar, ayniqsa, vohalarning cho’lga tutash mintaalarida, sug’orish kanallari, katta yo’llar chekkalarida himoya daraxtzorlar – ihotazorlar maydonini kengaytirish;

  
  

• joylarning tabiiy sharoitidan kelib chiqib qishloq xo’jalik ekin turlarini joylashtirish, almashlab ekish (beda, dukkaklilar va b.) qoidalarga qat’iy rioya qilish;

  
  

• kuzgi shudgor, sho’r yuvish kabi ishlarni o’z vaqtida amalga oshirish, agrotexnika qoidalariga rioya etish, organik o’g’itlardan ko’proq foydalanish;

  
  

• dehqonchilikda qadimiy – ajdodlarimizdan qolgan, ishonchli udumlardan foydalanish;

  
  

• yaylovlarda mol boqishni tartibga solish;

  
  

• dehqonchilik madaniyatini ko’tarish, unda muoqobil horijiy tajribalardan keng foydalanish, ilmga tayanish;

  
  

• tuproq qoplami buzilgan yerlarda sifatli rekultivatsi o’tkazish;

  
  

• tuproqlarni ifloslanishdan, ulardagi foydali flora va faunani yo’qolishdan muhofaza qilish;

  
  

• qishloq xo’jalikda foydalaniladigan yerlarni asossiz boshqa maqsadlarga foydalanishga olishni cheklash;

  
  

• sug’oriladigan, lalmi yerlar va yaylovlarda cho’llashish jarayoni ustidan uzluksiz monitoringi olib borish va h.k.