Tabiiy Fanlar fakulteti, Kimyo yoʻnalishi 01/21-guruh talabasi Abdukabirova A’loxonning Organik kimyo fanidan mavzu

Diazobirikmalar. Aromatik aminlarning tuzlari, kislotali muhitda nitrit kislota ta’sirida diazotirlanib arildiazoniy tuzlarini hosil qiladi:
C₆H₅-N⁺H₃Cl^- + HONO  C₆H₅-N⁺NCl^- + 2H₂O
Odatda diazotirlash reaksiyasini amalga oshirish uchun bir miqdor aromatik amin uch miqdor mineral kislotada eritilib unga 0⁰S da NaNO₂ ýðèòìàñè qûøèëàdi.
I.2. Arilaminlarning nomlanishi, izomeriyasi.
Arilaminlarning nomlanishi, izomeriyasi
Aromatik aminlar azot bilan bog‘langan radikallarning soniga qarab birlamchi (I), ikkilamchi (II, III) va uchlamchi (IV,V,VI)bo’ladi:
Аг - NH2 (Ar)3N (Ar)2NH (Ar)2NR Ar - NH – R Ar - N
Aromatik aminlar sof aromatik va alkilaromatik aminlarga bo’linadi. Sof aromatik aminlar (1,11, IV) da azot atomi faqat aromatik radikallar bilan, alkilaromatik aminlar (III, V, VI) da esa aromatik va alifatik radikallar bilan bog‘langan.
Nomlanishi va izomeriyasi
Aromatik aminlarning trivial nomlari keng qo’llaniladi: anilin, o-toluidin N, N-dimelil- N,N-dietil - anilin ,.p-toluidin
Sistematik nomenklaturaga binoan arilaminlarning nomlari amino-old qo‘shimchasi va aromatik uglevodorod nomidan yoki radikal nomiga amin (diamin) so‘zini qo‘shish bilan hosil qilinadi:
C7H9N tarkibliarilamin5taizomer(benzilamin, N-metilanilin,
o - m - va p - toluidinlar) holida uchraydi.
1. Nitroarenlarni qaytarish (152-153- betlar).
2. Galogenarenlarni aminlash. Galogenarenlar ammiak va aminlar bilan yuqori harorat va bosimda, katalizatorlar (mis va uning birikmalari) ishtirokida reaksiyaga kirishadi.
Agar galogenaren molekulasida galogenga nisbatan o - va p - holatlarda joylashgan kuchli elektronoaktseptor guruhlar (N02,CN, COR) bo‘lsa, galogen atomining nukleofil
almashinishi osonlashadi:
C₆H₅NO₂+2NH3 C₆H₄NH₂NO₂+NH₄Cl
C₆H₃(NO₂)₂+2NH3 C₆H₃(NH₂)(NO₂)+NH₄Cl
3. Gofman reaksiyasi bilan amidlardan olish:
C₆H₅NH₂-C=O+NaOBr→C₆H₅NH₂+CO₂+NaBr
4. Aromatik nitrillarni qaytarish:
C₆H₅-CH₂Cl C₆H₅-CH₂CN C6H5-CH₂CH₂NH₂
Fizikaviy xossalari va spektral tavsifi Arilaminlar o‘ziga xos hidli, rangsiz suyuqlik yoki qattiq moddalar bo‘lib, suvda yomon eriydi. Molekulasida aminoguruh sonining oshishi bilan ularning eruvchanligi yaxshilanadi. Di va triaminlar suvda yaxshi eriydi. Anilinning IQ- spektrida C N bog‘ining valent tebranishlari 1180-1360 sm \N-H bog‘ining valent tebranishlari esa 3200- 3500 snr1 sohalarda kuzatiladi. PMR- spektrida N-H protonining signallari (5 = 1-5 m.h. da rezonanslashadi.