Tafakkur ziyosi

 
ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son
82 
va ariqlardan sharqirab keladigan suvdan 
unumli ravishda foydalanilgan. Bunday 
suvlar xalq orasida, odatda, “oq suv” deb 
atalgan. Aynan “oq suv”dan to‘yimli taomlarni 
tayyorlash va tashnalikni qondiruvchi, 
dardga davo ichimlik – “oq choy” damlashda 
keng foydalanilgan.
Oqar suvdan damlangan choyning 
ta’mi “qora suv”, ya’ni yer ostidan chiqadigan 
suvdan qaynatib damlangan choy ta’midan 
farq qilgan. 
Shu boisdan o‘zbeklarda qadimdan 
uydagi chovgumda qaynatilgan suvni 
yangilangan holda choy damlash odati 
mavjud bo‘lgan. Mutaxassislarning 
ta’kidlashicha, suvning bir marta qaynatilishi 
uning turli mikrob va viruslardan toza va pok 
bo‘lishi uchun kifoya qiladi. Suv yana bir 
(yoki undan ko‘proq) marta qaynatilganida 
unda mavjud bo‘lgan foydali moddalar 
tarkibi buzilishi, zararli, xavf-xatarli 
birikmalarga aylanib ketishi mumkin ekan. 
Qayta qaynatilgan suvda inson salomatligi 
uchun eng zararli, ziyon yetkazuvchi, tahdidli 
bo‘lgan mishyak, ftoridlar, nitratlar singari 
moddalar hosil bo‘lar ekan
6
.
E’tiborli tomoni shundaki, buyuk 
ajdodlarimiz asrlar davomida orttirgan 
tajribalari nafaqat kundalik turmush tarzi va 
madaniyatda, balki adabiyot va xalq og‘zaki 
ijodida ham o‘z aksini topgan. Jumladan, 
o‘zbeklar orasida oqar suv tirik va shirin 
suv ekanligi hamda “qora suv”ning inson 
chanqog‘ini unchalik qondira olmasligi 
haqida “Oqar suvning haromi yo‘q”, “Totli 
suv toshdan chiqar, yaxshi aql – boshdan”, 
“Oqar suvning o‘z jilg‘asi va arig‘i bor” yo 
“Qora suv chanqoqni qondirmas, baxtli kishi 
qo‘noq qo‘ndirmas” degan ibratli, ogohlikka 
da’vat etuvchi maqollar keng tarqalgan
7
.
Agar xalq og‘zaki ijodi durdonalariga 
nazar tashlansa, tiriklik suvi tip-tiniq oqar 
daryo bo‘lsa, o‘lik suv to‘xtab qolgan, ko‘lmak 
suvdir. Shu jihatdan olganda, mashhur 
fransuz antropologi K.Levi-Strosning 
fikr-mulohazalari ham qiziqarlidir. Uning 
yozishicha, bir-biriga qarama-qarshi suvlar 
bo‘lgan. Oqar suv (tinch suv, hayot suvi) 
6 Нуриддинов Ж. Нима учун сувни икки марта қайнатиб бўлмайди // http://muslim.uz/index.php/rukn/tabobat.
7 O‘zbek xalq maqollari. – B. 21, 67, 86.
8 Леви-Стросс. Структурная антропология. – Москва: Эксмо-пресс, 2001. – С. 172.
9 Гўзалов Ф. Сувнинг ҳаëтбахш сеҳри. – Б. 75.
10 Жалолиддин Румий. Ҳикматлар. – Б. 87.
11 Басилов В.Н.Шаманство у народов Средней Азии и Казахстана. – Москва: Наука, 1992. – С. 28.
12 Мухиддинов И. Земледелие памирских таджиков Вахана и Ишкашима в XIX – начале XX в. (историко-этнографический очерк). – М., 1975 – С. 101.
va oddiy suv tushunchalarini bir-biriga 
qiyoslagan paytda har doim oqar suv ustun 
chiqadi. Ruhlar bilan aloqador bo‘lganligi 
tufayli ham oqar suv dahshatli hisoblanadi, 
tinch yoki to‘xtab qolgan suv esa barqaror 
xarakterga ega
8
.
Inson turib qolgan suvda chinakam 
hayot asarini ko‘rmagan, aksincha, oqar suv 
odamga jo‘shqin hayot ramzi bo‘lib tuyilgan. 
Shu sababli xalq ertaklarida o‘lik suv doim 
oqmas manbalar – hovuz yoki ko‘lmakda 
tasvirlanadi
9
.
Biron-bir joyda turg‘unlik balosiga 
giriftor bo‘lib, turib qolgan suvning aynib, 
buzilishi ko‘hna Sharq mumtoz (klassik) 
adabiyotida ham tilga olinadi. Mavlono 
Jaloliddin Rumiy ilojsizlik, tashnalikdan 
ko‘lmak suvni ichgan insonning ko‘ngli ham 
aynishi haqida:
Suvki turg‘un ersa, bas, ul aynigay,
Bo‘yla suvni ichsa ko‘ngil aynigay.
Haq savob bahriga irg‘itgay yana,
Lutfi birlan suvni suv etgay yana