Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
XORAZM TASAVVUF
MUTAFAKKIRLARINING G‘OYALARI ASOSIDA MA’NAVIY- AXLOQIY TARBIYANI TAKOMILLASHTIRISH. Sardor Umarovich Xodjaniyazov – p.f.n.dotsent., Urganch davlat universiteti Annotatsiya: Ushbu maqolada Sulaymon Boqirg‘oniy, Najmiddin Kubro, va Pahlavon Mahmud kabi tasavvuf ta’limoti mutafakkirlarining shaxs ma’naviy-axloqiy va aqliy kamolotining asosiy mezonlari hamda ta’lim-tarbiya kabi g‘oyalari tahlil etilgan. Аннотация: В данной статье изучены основные идеи и критерии нравственного и интеллектуального совершенства личности, нашедшие своё отражение трудах Сулеймана Бакыргани, Наджмиддина Кубро и Пахлавон Махмуда. Abstract: This article examines the main ideas and criteria for the moral and intellectual perfection of a person, which are reflected in the works of Suleiman Bakyrgani, Najmiddin Kubro and Pahlavon Mahmud. Kalit so‘zlar: yuksak axloqli, tasavvufiy qarashlar, inson ruhiy-axloqiy kamoloti, ilohiy nafas, insonning axloqiy hayoti, axloqiy tarbiyasi, go‘zal fazilatlar, yaxshi fazilat, hayvoniy quvvat, tuproq, zamonaviy pedagogik jarayon, so‘fiy pedagogikasi, intuitiv bilim. Ключевые слова: высокоморальные, мистические воззрения, духовно-нравственное совершенство человека, божественый дух, нравственная жизнь человека, нравственное воспитание, прекрасные качества, хорошие качества, животная сила, почва, современный педагогический процесс, педагогика суфизма, интуитивное знание. Keywords: highly moral, mystical views, spiritual and moral perfection of a person, divine spirit, moral life of a person, moral education, excellent qualities, good qualities, animal strength, soil, modern pedagogical process, pedagogy of Sufism, intuitive knowledge. Bugungi kunda mamlakatimizda ma’naviy qadriyatlar yuksalishida o‘ziga xos o‘rin tutgan tasavvuf ta’limotining shakllanish jarayoni, tarixiy o‘rnini ko‘rsatib berish, tasavvufiy manbalarni xolisona tadqiq etish hamda uning insonparvarlik g‘oyalari bilan uyg‘unlashib, jahonshumul badiiy ijod namunalarining paydo bo‘lishiga zamin yaratganini keng ko‘lamda o‘rganishni taqozo etmoqda. Tasavvuf mutafakkirlarining ma’naviy-axloqiy tarbiyaga oid qarashlarini o‘rganganimiz sari sufiyadagi barcha tushunchalar pedagogika kategoriyalari qatnashishiga guvoh bo‘lamiz. Masalan, Xoja Abduxoliq G‘ijduvoniy bir ruboiysida Buxorodan o‘tadigan latif va sharif shahar ko‘rmadim deb lutf qiladi 1 . Bu yerda biz ana shunday ulug‘ zotlarning vatanparvarlikni targ‘ib etuvchi qarashlariga urg‘u bermoqdamiz. Tasavvufdagi pedagogik qarashlar butkul adab ustiga qurilganiga shohid bo‘lamiz. Qudsiy hadisga ko‘ra, Alloh taolo: “Mening shunday bandalarim borki, ular qubbalarim ostida yashirindir” deya marhamat qiladi 2 . Sulaymon Boqirg‘oniyning yoshlar ma’naviy-axloqiy tarbiyaga oid qarashlari shaxs kamolotini ta’minlovchi mexanizmlar 1 Маҳмуд Ҳасаний. Хожа Абдулҳолиқ Ғиждувоний. Т.: “Ўзбекистон”, 2003.7Б. 2 Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Қуръон илмлари: Ҳадис, Ҳадиси қудсий ва Қуръон. Қуръони Карим билан ҳадиси қудсий орасидаги фарқлар/Қуръони Каримнинг таърифи. .- Т.: “HILOL NASHR” Нашриёт-матбааси, 2019 www.muslimuz сайти. atroflicha ko‘rsatib o‘tilgan. Ayniqsa, shaxsning kamolga etishiga atrof-muhit, insonlar jamoasi, shaxslararo munosabatlar asosiy omil sifatida ta’sir ko‘rsatadi. Bu bevosita shaxsning ijtimoiylashuvini, ya’ni jamiyatga qo‘shilishini ta’kidlaydilar. Sulaymon Boqirg‘oniy fikricha, axloqiylik insonning eng asosiy sifati bo‘lishi kerak. Bu xislat birdaniga tarkib topmaydi. U kishilarning o‘zaro muloqoti, ijtimoiy muhit, jamiyat taraqqiyoti jarayonida tarkib topadi. Axloqiylik yaxshilik bilan yomonlik o‘rtasidagi kurash natijasida namoyon bo‘ladi va tarkib topadi deydi u. Yaxshilik va yomonlik insonning xulq- atvorini belgilaydigan mezon sifatida qo‘llaniladi. U yaxshi xislatlarga to‘g‘rilik, odillik, o‘zini vazmin tutish, insof, kamtarlik, lutf, sobitqadamlik, ehtiyotkorlik, saxiylik, shirinsuxanlik, rahbarlikda adolatlilik kabilarni kiritadi. Yomon illatlarga esa xasadgo‘ylik, baxillik, nosog‘lom raqobat, o‘z manfaatini ko‘zlash, mansabparastlik va hokazolarni kiritadi. Demak, Sulaymon Boqirg‘oniy insonning ma’naviy qiyofasidagi barcha axloqiy xislatlarni yaxshilik va yomonlik kabi ikki turga bo‘ladi. Bu insoniyat yaratgan fikrlar taraqqiyotiga IJTIMOIY FANLAR |