Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
FILOLOGIYA FANLARI
133 “TAFAKKUR ZIYOSI” ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son g‘orga duch kelib, shu g‘orning ichiga kirib yo‘qolgan. To‘rabekxonim eson-omon yurtiga yetib kelgan. Xalq uni yaxshi kutib olib, elu yurtini obod etib murodu maqsadiga yetgan. Gerodot tomonidan keltirilgan “To‘maris” rivoyatida epik qahramonning raqibi sifatida tasvirlangan Eron hukmdori Kir obrazi bilan To‘rabekxonimga xaridor bo‘lgan Mari podshosi Sulton Sanjar obrazi orasida ham o‘xshash jihatlar ko‘p. Avvalo shuni qayd etish kerakki, Gerodot rivoyatida nomi zikr etilgan Kir Eronda hukmronlik qilgan real tarixiy shaxs bo‘lgan. Ma’lum bo‘lishicha, Sulton Sanjar To‘rabekxonimdan ikki asr ilgari yashab o‘tgan tarixiy shaxs bo‘lib, 1118-1157-yillarda Marida hukmronlik qilgan. U uch marta, ya’ni 1138, 1143-1144 va 1147-yillarda Xorazmni egallash uchun yurish qilgan. Ammo har gal o‘z yurtini mardonavor himoya qilgan xorazmliklarning qattiq qarshiligiga uchrab, mag‘lub bo‘lib ortiga chekinishga majbur bo‘lgan. Rivoyatdagi Amudaryo suvining to‘silishi motivi ham muayyan tarixiy asoslarga ega: Sulton Sanjar birinchi marta Xorazmga yurish qilgan paytda bu o‘lkani xorazmshoh Otsiz boshqarar edi. U o‘z qo‘shini bilan 5 Ўша асар. Б.166-167. Hazorasp ostonasida mudofani tashkil etar ekan, dushman yo‘lidagi pasttekislikni daryo suvi bilan bostirib yuborgan. Ana shu jangda oti dan ayrilgan Sulton Sanjar cho‘lda piyoda ketishga majbur bo‘lgan ekan 5 . Xulosa qilib aytganda, To‘maris haqidagi qadimiy epik syujet sak- massaget qabilalarining folklor an’analari doirasida shakllangan bo‘lib, ushbu syujet asosida qurilgan tarixiy qo‘shiq, rivoyat va dostonlarda ajdodlarimizning o‘z yurtini bosqinchi dushmanlardan himoya qilish maqsadida olib borgan mardonavor kurashi hamda ana shunday hayot-momot janglarida qahramonlikda erkaklardan qolishmagan alp xotin-qizlarning mislsiz jasorati tasvirlangan. To‘maris to‘g‘risidagi ko‘hna eposning Gerodot “Tarix”ida keltirilgan mazmunining tahlili uning tarkibidagi bir qator epik syujetga xos an’anaviy motivlar mavjudligini ko‘rsatdi. Bu esa sak-massagetlar folklorida To‘maris jasorati tasviriga bag‘ishlangan yirik epik asar bo‘lganligi va u qahramonlik eposining arxaik tipiga mansub bo‘lganligidan dalolat beradi. Yüklə 4,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|