Tairova m. M., Abdulloev a. J. Logistika

turlarini aniqlaydi. Bozor quyidagi turlarga ajratiladi: 
• 
to'g'ridan-to'g'ri bozorlar (hozirgi vaqtda xom ashyo talabiga javob 
beradigan); 
• 
bilvosita bozorlar (yetkazib beruvchilar foydalanadigan bozorlar); 
• 
o'rnini bosadigan mahsulotlar bozori (to'liq yoki qisman 
almashtirilgan mahsulotlar); 
• 
yangi bozorlar. 
Olingan ma'lumotlar taklif, talab va bozor balansi kabi bozor 
toifalarini aks ettirishi kerak. Ushbu ma'lumotlarga asosan, qoida 
tariqasida, quyidagi savollarga javob beriladi: 
• 
O'rganilayotgan bozorning tuzilishi nima yoki bozorning qaysi 
shakli mavjud? 
• 
O'rganilayotgan bozor qanday tashkil etilgan yoki talab va taklif 
muvozanati qanday amalga oshiriladi? 
• 
Bozorning tuzilishi va tashkil etilishi qanday rivojlanadi? Ushbu 
savollarning ma'nosini yaxshiroq tushunish va ularga ishonchli 
javob olish uchun ma'lumotlar ko'pincha uch jihat bo'yicha taqdim 
etiladi: 
• 
zamonaviy bozor tahlili; 
• 
bozor sharoitidagi o'zgarish dinamikasi; 
• 
bozor o'zgarishlari bashoratlari. 
Tahlil o'tkazishda potensial iste'molchilarning talablari sanoat 
tovarlarini xarid qilish bozorini o'rganish uchun muhim vosita 
hisoblanadi. So'rovlardan foydalanib, bozor potensial talabga e'tibor 
qaratishi mumkin. Xom ashyo sotib olishni bozor tadqiqoti korxona 
ichida va yangi tadqiqotlar va tarkibiy qismlarning xususiyatlari bilan 
bog'liq bo'lgan ilmiy tadqiqotlar va dizayn ishlanmalarida yuzaga 
keladigan muammolarni hal qilish vositasi sifatida ko'rib chiqilishi 
mumkin. Bundan tashqari, xom ashyo sotib olish bozoridagi 
o'zgarishlar va rivojlanish tendentsiyalari to'g'risidagi muhim 

---

93 
ma'lumotlarni korxonada yoki uy ichidagi hisobot asosida olish 
mumkinligini yodda tutish kerak. 
Xom ashyo va tarkibiy qismlarni sotib olish bo'yicha bozorni 
o'rganish odatda yangi mahsulotlarni ishlab chiqish bilan parallel 
ravishda amalga oshiriladi. Masalan, mashinasozlikda bu mahsulotni 
yaratish bosqichida boshlanadi va amalga oshiriladi. Taqsimot 
organlarining vazifasi - dizaynerlarga tegishli ishlarga to'liq va 
ob'ektiv yo'naltirish maqsadida amalga oshirilayotgan ishning 
profiliga kerakli kataloglar, tavsiflar va prospektlarni taqdim etishdan 
iborat. Shu bilan birga, kataloglar va tavsiflar odatda narx to'g'risidagi 
ma'lumotlarni o'z ichiga olmaydi, ularsiz materiallar va kelajak 
mahsulotlarning dizayni uchun iqtisodiy jihatdan samarali yechimga 
erishish qiyin. Shu sababli, yetkazib berish organlarining to'g'ridan-
to'g'ri vazifasi narxlar, yetkazib berish muddati, transport xarajatlari 
to'g'risida ma'lumot to'plash va ularning maqbul kombinatsiyasini 
izlashdir. 
Materiallar miqdori, yetkazib berishning boshlanishi va ularni 
qabul qilish muddati kompaniyaning ishlab chiqarish dasturlariga 
bog'liq bo'lib, ular o'z navbatida sotish bozorlarini o'rganish natijalari 
bilan belgilanadi. Ko'pgina kompaniyalar uchun keng tarqalgan 
muammo quyidagidir: qanday qilib ishlab chiqarish dasturini amalga 
oshirish mumkin: materiallarni bardoshli, lekin har doim ham 
iqtisodiy jihatdan arzon narxlarda yetkazib berish bilan yoki iqtisodiy 
jihatdan samarali materiallarni sotib olish uchun qo'shimcha vaqt 
sarflanishi sababli mahsulot ishlab chiqarishni kechiktirish bilanmi?
Bozorni o'rganib chiqib, har qanday aniq yetkazib beruvchilarga 
e'tiborni qaratgandan so'ng, ta'minot bo'limi korxona yoki 
kompaniyaning aniq yetkazib berishga bo'lgan ehtiyojini aniqlashi 
shart.