Tajriba ishi-1

Manomеtrik tеrmomеtrlar 
Manometrik termometrlarning ishlashi berk hajmdagi gaz, suyuqlik yoki bug`ning 
bosimini temperatura ta`sirida o`zgarishiga asoslangan. 
O`lchov asbobi qanday ishchi modda bilan to`ldirilganiga qarab, manometrik 
termometrlar gazli, suyuqlikli va bug`-suyuqlikli turlarga bo`linadi. 
O`lchov asbobi (rasm.10) termoballon 1, kapillyar trubka 2 va manometrik qism 3-
6 (trubasimon truba 3, ushlagich 4, uzatgich (povodok) 5 va tishli sektor 6) dan tashkil 

---

6 
topgan. O`lchov asbobining butun tizimi ishchi modda bilan to`ldiriladi. Termoballon 
temperaturani o`lchash ob`ektiga o`rnatiladi. Temperaturaning ortishi bilan masalan, butun 
berk tizimda bosim ortishi kuzatiladi. Bosim ortishi manometrik prujinani 
deformatsiyalanishiga va uning erkin uchi uzatish mexanizmi orqali o`lchov asbobi 
strelkasini burishiga sabab bo`ladi. 
Tizimda bosimning o`zgarishi bilan trubasimon prujinaga ta`sir etayotgan tizimdagi 
bosim va atrof muxit bosimlari orasidagi farqga proportsional ravishda ?osil bo`layotgan 
kuch o`zgarishni boshlaydi va bu o`zgarish trubasimon prujina bikirligi bilan 
muvozanatlanguncha davom etadi. 
rasm-2.1. 
Trubasimon prujina bir o`ramli va ko`p o`ramli ko`rinishda tayyorlanishi mumkin 
(rasm-2.1.). Termoballon (rasm-2.2.) odatda zanglamas po`latdan, kapillyar trubka esa, 
ichki diametri 0,2-0,4 mm bo`lgan mis yoki po`lat trubkalardan tayyorlanib, tashqi 
tomondan u metall o`ramlar bilan ximoyalangan bo`ladi.
Manometrik termometrlarga quyidagi qo`shimcha xatoliklar mansub:
1. Atmosfera bosimi o`zgarishining ta`siri - barometrik xatolik; 
2. Atrof muxit temperaturasi o`zgarishining ta`siri - temperatura xatoligi;
3. Termaballon va trubasimon prujina o`rnatilishiga qarab suyuqlik gidrostatik 
bosimining ta`siri - gidrostatik xatolik.
Gazli manometrik termometrlar termodinamik xususiyatlari ideal gazlarga yaqin 
bo`lgan azot bilan to`ldiriladi. Bu o`lchov asboblarining shkalalari bir tekis bo`ladi, 

---

7 
chunki, o`zgarmas hajmda joylashgan gazning bosimi temperatura o`zgarishiga 
proportsional o`zgaradi, ya`ni,
P
t
= P
0
[1 + 

(t - t
0
)] yoki, 

P = P
t
- P
0 
= P
0

(t - t
0
) bundan, 
P
0
= 
)
t
-
(t 
0

P

bu erda, 

- gazning temperatura kengayish koeffitsienti;
t, t
0 
- o`lchanayotgan va boshlang`ich (0
0
C) temperatura;
Р
0
- boshlang`ich bosim, t
0
temperaturada;
P

- temperaturani t
0
dan t gacha o`zgargandagi bosimning o`zgarishi.
Р
0
- odatda 1,0-5,0 MPa va ba`zi xollarda 7,0 MPa gacha chegarada bo`lishi 
mumkin va uning qiymati qancha katta bo`lsa, barometrik xatolik shuncha kam bo`ladi. 
1 - ximoyalovchi gilza;
2 - termoballlon;
3 - gilzani to`ldiruvchi modda;
4 - futorka;
5 - kapillyar trubka;
6 - vtulka;
7 - pastki ajratuvchi shayba;
8 - uplotnitelnaya nabivka;
9 - tepadagi ajratuvchi shayba.