Таълим вазирлиги гулистон давлат университети

3.4. Umumiy xulosani o’kituvchi bayon kiladi.
O’ki
tuvchi-
talaba,
40 minut
4
Mustahkamlash va baholash boskichi:
1. Nutkiy kobiliyatlar hakida tushuncha bering?
2. Nutk va tafakkurning bog’likligini tavsiflang?
3. Kasbiy mahoratda nutkning rolini tushuntiring?
O’ki
tuvchi,
15 minut

---

---

92
92

4. Kasbiy mahoratda nutkning ahamiyatini aniklang?
5. Pedagogik nutk nima tushunchangizni gapiring?
5
O’kuv mashg’ulotini yakunlash boskichi:
5.1. Talabalar bilimi tahlil kilinadi.
5.2. Mustakil ish topshiriklari beriladi.
O’ki
tuvchi,
10 minut
1. Nutk va tafakkur. Nutkiy kobiliyatlar.
2. Kasbiy mahoratda nutkning roli.
3. Pedagogik nutk.
Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: Pedagogik nutq,
kommunikativ xulq, o’qituvchi nutqi shakllari, o’qituvchi nutqi vazifalari,
nutq xususiyatlari, nutqni shakllantirish yo’llari.
Birinchi savol bo’yicha darsning maqsadi: Talabalarga nutq haqida
tushuncha berish. Nutqiy qobiliyatlarni tushuntirish. Nutqning tafakkur bilan
bog’liqligini asoslash.
Identiv o’quv maqsadi:
1. Nutq haqida tushuncha beradi.
2. Nutqiy qobiliyatlarni tushuntiradi.
3. Nutqning tafakkur bilan bog’liqligini asoslaydi.
Birinchi savolning bayoni
Nutk va tafakkur. Nutkiy kobiliyatlar.
N u t k - tafakkurga chambarchas bog’lik. Fikrlarimiz nutk yordami bilan
shakllanadi va ifodalanadi. Kishilar nutk vositasida aloka kiladilar, fikrlarini
bir-birlari bilan o’rtoklashadilar; odamning hissiyoti va intilishlari ham o’z
nutkida ifodasini topadi. Nutk kishilarning bir-birlari bilan bilan aloka kilish
usulidir.
Mulokotning kommunikativ jarayonida ko’llaniladigan bir necha belgilar
tizimi mavjud. Bular verbal kommunikatsiya (nutk orkali) va noverbal (nutk
bilan bog’lik bo’lmaydigan belgilar orkali) kommunikatsiyadir. Verbal
kommunikatsiyada inson nutki belgilar tizimi sifatida ko’llaniladi. Nutk inson
tomonidan ko’llaniladigan tovushlar signallari yoki yozma belgilardan iborat
bo’lib, ular orkali mulokotdan olingan ma’lumot kayta ishlanadi, saklanadi va
uzatiladi. Bu jarayon nutk orkali amalga oshiriladi. Til so’z belgilari tizimi
bo’lib, u mulokot jarayonida psixik faoliyat mahsuli bo’lib yuzaga keladi.
Nutkning o’ziga xos turlari mavjud – tashki, ichki, og’zaki, yozma va
xokozo. Kommunikativ jarayonda o’zaro munosabatga kirishuvchilarni bir-
birlari tushunishlari juda muhimdir. Noverbal kommunikatsiyaga –
belgilarning optik kinetik tizimi kirib, ularga jestlar (qo’l harakatlari), mimika
(yuz harakatlari) va pontomimika (qo’l - oyok, tana harakatlari) kiradi.
Jestlar – insonning qo’l harakatlari bo’lib, u orkali insonning ichki holati
biror bir obektga munosabati va tashki olamga yo’nalganligi ifodalanadi.
Mimika – inson yuz harakatlarining bir qismi bo’lib, u orkali insonning
o’ylari, xatti - harakatlari, tasavvurlari, xotirlashi, taajjubi va hokozolar
namoyon bo’ladi.

---

---

93
93

Pontomimika – inson tanasi yoki uning kismlari yordamida ifodalanadigan
harakatldar tizimidir. Pauza, mantiqiy urg’u, temp, tembr,chastota, ritmika va
boshqa tashkiliy qismlar hamda mexanizmlarni o’zida mujassamlashtirgan,
tilning barcha qoidalari, qonunlari, shartli belgilar sifatida xizmat qilishga
asoslanuvchi nutq turi og’zaki nutq deb ataladi. Ichki kechinmalar shaxsiy
fikrlash bilan uyg’unlashishi tufayli fikriy bog’lanishni vujudga keltiruvchi
holatlar, hodisalar mohiyatini ichki va tashqi omillarga asoslanib aks ettiruvchi
nutq turiga impressiv nutq deyiladi. Millat va elatlarning til boyligi aforizmlar,
maqollar, donishmandliklar, matallar sifatida shakllangan, yuksak mantiqiy
yuklamaga ega bo’lgan yig’iq nutq turi lakonik, ya’ni yig’iq, qatra nutq
deyiladi. Etti o’lchab – bir kes, sabrning tagi – oltin.