Eslash narsani, uning o’zini shu paytda idrok qilmay turib, esga tu- shirishdir. Eslaganda xotirada qolgan obraz, his va fikrlar shu paytda sezgi
organlarining ishtirokidan tashqari esga tushadi. Masalan, biz bo’lib o’tgan
voqealarni, o’rganib olgan she’rni ana shunday esimizga tushiramiz. Tanish
singari, eslash ham, to’lalik va aniqlik jihatdan har xil bo’lmog’i mumkin.
Esda qolgan narsa qisman esga tushsa, buni yarim-yorti eslash deymiz. Ammo
esga tushgan materialning mazmuni esda qolgan materialga ma’lum darajada
muvofiq bo’lmasa, buni noaniq eslash deymiz.
Ba’zan esda qolgan bironta materialning mazmuni mukammal esga tushadi-
yu, ammo shu material qachon, qaerda, qanday sharoitda esda olib
qolinganligini yoki birinchi marta, boshimizdan kechirilgan paytini eslay
olmaymiz. Masalan, biz she’rni yod aytib bera olsak ham, uni qachon va
qaerda o’rganib olganimizni eslay olmasligimiz mumkin.
Uchinchi savol bo’yicha darsning maqsadi: Talabalarni esda olib qolish
shartlari
bilan
bilan
tanishtirish. Esda saqlashni ta’riflash. Nerv
sistemasining plastiklik xususiyatini o’rgatish.
Identiv o’quv maqsadi: 1. Esda olib qolish shartlari bilan bilan tanishtiradi.
2. Esda saqlashni ta’riflaydi.
3. Nerv sistemasining plastiklik xususiyatini o’rgatadi.
.
Uchinchi savolning bayoni . Esda olib qolish shartlari. Idrok qilingan narsalar miyamizda o’rnashib qolishi, esimizda turishi tufayli
turli usulda esimizga tushishi mumkin.
Esda saqlash deyilganda, ilgari tug’ilgan taassurot, fikr, his-tuyg’u va sh-
harakatlarning jonlanib, takrorlanib turishga moyillik paydo qilishi va
mustahkamlanishini tushunamiz. Ana shunday moyillikning hosil bo’lishi
mustahkamlanib qolishiga sabab nerv sistemasining plastiklik deb ataluvchi
alohida xususiyatga ega bo’lishidir. Shuning uchun ham nerv sistemasi ilgari
bo’lib o’tgan taassurotlarni takrorlashga (tiklashga) tayyor turadi.
Esda tutish haqida gapirar ekanmiz, xotirada qolgan material qay larajada va
qachongacha unutilmasdan esda saqlanib tura oladi, degan avol tug’iladi.
Materialning qanday va qancha vaqt esda saqlanib turishini biz materialni
qay darajada eslay olishimizga qarab bila olamiz, xolos. Esga tutish haqida
gapirilganda, ko’pincha, esga tushirishning faqat bir xilini, a’ni ixtiyoriy esga
tushirishni ko’zda tutiladi. Ammo ixtiyoriy esga tu-tiirish eng ko’p kuch sarf
qilishni talab etadigan jarayon bo’lganligidan a, shu bilan birga, bizga xuddi
62
62
shu paytda kerak bo’lib qolgan material, datda, darrov esga
tushavermaganligidan, shunday bir fikr: esga olib olingan materialning bir
qismi (ba’zan ko’pi) go’yo tamomila unutiladi, egan fikr tug’iladi.
Shu sababli, unutish hodisasini ilgarilari esda olib qolingan narsalar-
