Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

foydalilikning 
cheklanganligi nazariyasi
ning tarqalganligi bilan xarakterlanadi. 
Bu nazariya marksistik ta’limotga qarshi reaksiya (aks ta’sir) 
sifatida maydonga kelgan edi. Bu nazariya moliya sohasiga ham 
tegib o‘tdi. Uning vakillari, o‘z baholashlaridagi katta farqlarning 
mavjud bo‘lishiga qaramasdan, mehnatning qiymat nazariyasiga 
qarshi chiqdilar va uni sotib oluvchilarning xohish-istaklari 
yordamida aniqlanadigan baholar tahlili bilan almashtirdilar. 
Muhim moliyaviy kategoriyalar bo‘lgan davlat xarajatlari va 
soliqlar ular tomonidan davlat va xususiy shaxslar o‘rtasidagi ko‘p 
sonli individual bitimlar sifatida talqin qilindi. Bir vaqtning o‘zida, 
ularning fikricha, davlat xizmatlarining cheklangan foydaliligi 
soliqlarning cheklangan foydaliligi bilan hamnafas bo‘lmog‘i lozim 
edi. 
Birinchi jahon urushiga qadar iqtisodiy fan, asosan, 
tadbirkorlik erkinligi prinsipiga tayangan holda, davlat va uning 
moliyasini mamlakat iqtisodiyotiga aralashuviga nisbatan qarshi 
turdi. Ishlab chiqarish va taqsimlashni davlat tomonidan tartibga 
solish faqat Birinchi jahon urushi yillaridanoq amalga oshirila 

---

188 
madaniy va investitsion) ko‘lamini kengaytirish nuqtayi nazaridan 
muammoni hal etishga yondashib, u soliqqa tortishning to‘qqiz 
prinsipini ishlab chiqdi va ularni quyidagi guruhlarga birlashtirdi: 
•
yetarlilik va harakatchanlik; 
•
kerak bo‘ladigan manba va obyektni tanlash; 
•
eng umumiylik va tenglik; 
•
aniqlik, qulaylik, arzonlik. 
Mohiyat jihatidan u A.Smitning ma’lum va mashhur 
tamoyillarini to‘ldirdi. Klassik burjua siyosiy iqtisodidan so‘ng 
A.Vagner 
mamlakatda 
boylik 
va 
daromadlarni 
adolatli 
taqsimlashga erishish uchun davlat moliyadan foydalanishi 
mumkin, deb hisobladi.