Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

K
с
 = H
c
 : S
max
 
 
Bu yerda: 
K
с
- smenalik koeffitsiyenti; 
H
к
- kun davomida haqiqatda ishlagan dastgoh
(mashina)/soatlar; 
D
у
- dastgoh (mashina)larning umumiy soni; 
H
c
- bir smenada haqiqatda ishlagan
dastgoh (mashina)/soatlar soni; 
S
max
- bir smenada maksimal ishlashi mumkin
bo‘lgan dastgoh (mashina)/soatlar soni; 
Asosiy ishlab chiqarish fondlarining eskirish koeffitsienti 
yangidan yaratilgan mahsulotga o‘tkazilishi natijasida ular iste’mol 
qiymatining kamayishini ifodalaydi va u quyidagicha aniqlanadi: 
K
э
 = (A
арен
 : F
ичфб
) x 100% 
Bu yerda: 
K
э
- eskirish koeffitsiyenti; 
A
арен
 
- foydalanishda bo‘lgan davr mobaynida
asosiy ishlab chiqarish fondlarining 
renovatsiyasi (qayta tiklanishi)ga

---

272 
iste’molchilarning 
talablariga 
va 
ilmiy-texnika 
taraqqiyoti 
yutuqlariga javob beradigan harakatchan ishlab chiqarishni 
yaratishiga bog‘liq. 
12.2. Foyda, uni shakllantirish va undan foydalanish 
XYuSning barcha moliyaviy resurslari o‘z mablag‘lari 
hisobidan, moliya va kredit bozorlaridan jalb qilinadigan resurslar 
hisobidan, uzoq va qisqa muddatli kreditlar
hamda kreditorlik 
qarzlaridan 
iborat 
bo‘lgan 
qarz mablag‘lari ko‘rinishidagi 
resurslardan tashkil topadi.
XYuSning o‘z mablag‘lari quyidagilar manbalar hisobidan 
shakllanadi: 
•
mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan tushum; 
•
moliyaviy operatsiyalardan keladigan daromadlar; 
•
investitsion faoliyatdan olingan daromadlar; 
•
boshqa daromadlar. 
Shuningdek, o‘z faoliyati hisobidan pullarning kelib tushishi 
amortizatsiya ajratmalari, chiqib ketgan mol-mulkni sotish, 
maqsadli tushilmalar, qurilishda ichki resurslarni mobilizatsiya 
qilish, XYuS ishtirokchilarining a’zolik va boshqa badallarining 
kelib tushishi hisobidan ham amalga oshirilishi mumkin. 
Moliyaviy bozordan jalb qilinadigan resurslar aksiya, 
obligatsiya va boshqa qimmatli qog‘ozlarning emissiyasi va 
sotilishi natijasida va shuningdek, kreditlar hisobidan shakllanadi. 
Qayta taqsimlash tartibida olinadigan tushilmalarga sug‘urta 
qoplamalari, xoldinglar, assotsiatsiyalar yoki boshqa tarmoq 
tuzilmalaridan kelib tushadigan moliyaviy resurslar kiradi. 
Investitsion faoliyatdan resurslar XYuSga qimmatli qog‘ozlar, 
boshqa XYuSlarga hissali ishtirok etishdan va h.k.lardan 
olinadigan dividendlar va foizlar ko‘rinishida kelib tushadi. 
Yuqoridagi barcha manbalar hisobidan XYuSning xarajatlari 
amalga oshiriladi. 
XYuSning daromadlari va xarajatlari, uning byudjet va 
byudjetdan tashqari davlat maxsus fondlari bilan o‘zaro aloqalari 
choraklarga bo‘lingan tarzda tegishli yil uchun tuziladigan 
moliyaviy rejada o‘z aksini topadi. Moliyaviy reja XYuS moliyaviy 
faoliyatining tashkil qilinishi va uning natijasi hisoblangan foydani 
aks ettiruvchi asosiy hujjat bo‘lib xizmat qiladi. 
257 
Muomala sohasida bunday omillar qatoriga mol yetkazib 
beruvchilar va iste’molchilar bilan ishlarni yaxshilash, xo‘jalik 
aloqalarining 
samarali 
usullaridan 
foydalanish, 
zamonaviy 
marketingni amalga oshirish, tayyor mahsulot zaxiralarini 
kamaytirish va uning realizatsiya qilinishini tezlashtirish kabilar 
kiradi. To‘lov qobiliyatini mustahkamlash va mablag‘larning 
aylanuvchanligini tezlashtirish maqsadida debitorlik qarzlari va pul 
oqimlarini boshqarishni yaxshilash ham bu o‘rinda alohida 
ahamiyat kasb etadi.