Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

bozorni segmentlashtirish
imkon beradi. Bozorni 
segmentlashtirish o‘rganish metodi hisoblanadi. Unga ko‘ra 
iste’molchilar ehtiyojlari, tavsifi, xatti-harakatining o‘ziga xosligi va 
shunga o‘xshash xususiyatlariga muvofiq guruhlarga ajratiladi. 
Bozor segmenti bir xil toifadagi iste’molchilardan, u yoki bu 
holatga bir xil tarzda reaksiya qiluvchilardan tashkil topadi. 
Yaxlit olinganda bozor iqtisodiyotida bozor baholarini 
shakllantirishning umumiy belgilari bozorning turli sohalarida 
baholarning turli-tuman ko‘rinishlarini qo‘llash orqali amalga 
oshiriladi. 
Raqobatning 
erkinlik 
darajasi 
va 
baholarni 
shakllantirishga (bular bozorlar tipini klassifikatsiya qilishda asosiy 
me’zon sifatida maydonga chiqadi) bog‘liq ravishda bozorlar 
quyidagi to‘rt asosiy tiplarga ajratiladi: 
•
erkin
(sof yoki takomillashgan) 
raqobat
. U baholarni 
aniqlashda 
erkin 
musobaqalashishning 
mavjudligi 
bilan 
xarakterlanadi; 
•
monopolistik raqobat
. Bunda to‘liq almashtirilishi mumkin 
bo‘lmagan 
xilma-xil 
tovarlar 
guruhini 
ishlab 
chiqaruvchi 
XYuSlarning musobaqalashishi amalga oshiriladi; 
•
oligopolistik 
raqobat
. 
Bu 
ko‘p 
bo‘lmagan 
ishlab 
chiqaruvchilar raqobat bozoridan iborat; 
•
monopolistik bozor
. Bunday bozor tovarlarning bahosini 
o‘rnatishda bir xo‘jalik subyekti hukmronlik qiladigan bozordir. 
291 
va u vositachilik qilganligi uchun komission yig‘imlarni, 
vositachining transport va boshqa xarajatlarini, uning qo‘shilgan 
qiymat solig‘i va foydasini o‘zida aks ettiradi. 
Savdo ustamasi
savdo tashkilotlarining mahsulotni sotish 
bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarini (muomala xarajatlarini) va 
ularning foydasini qamrab oladi. Hozirgi paytda savdo ustamalari 
markazlashtirilgan tarzda tasdiqlanmaydi, ijtimoiy ahamiyatga ega 
bo‘lgan alohida tovarlar bo‘yicha ularning yuqori chegarasi 
mintaqaning mahalliy ma’muriyati tomonidan belgilanadi. 
Baho yuqorida sanab o‘tilgan barcha elementlarni o‘zida 
mujassam etmasligi ham mumkin. Masalan, qishloq xo‘jaligi 
mahsulotlarini sotib olish bahosida qo‘shilgan qiymat solig‘i 
mavjud emas. Shuningdek, barcha tovarlar ham aksizosti tovarlari 
bo‘lavermaydi, ayrim tovarlar esa iste’molchilarga vositachilarsiz 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotiladi. 
Xilma-xil bo‘lishiga qaramasdan, bozor baholari erkin 
iqtisodiyotda talab va taklifga muvofiq ravishda o‘rnatiladi. 
Hukumatning baholarni shakllantirish tizimiga noo‘rin aralashuvi 
(bunday deyilganda, odatda, tovarlarga baholarni shakllantirish 
jarayoni va baholar tizimi tushuniladi), ba’zi hollarda iqtisodiy 
vaziyatni murakkablashtirishi mumkin. Buning sababi shundaki, 
davlat organlari, odatda, o‘zlarining biznesga ishtirok etishlari 
natijasida qo‘shimcha xarajatlarni vujudga keltiradi. 
Baholarni aniqlashning turli-tuman konsepsiyalari mavjud. 
Ularning asosiylari quyidagilardan iborat: 
•
sof 
qiymat 
asosida 
baholarni 
aniqlash 
(muallifi 
G.S.Strumilin); 
•
baholarni 
o‘rtalashtirilgan 
qiymat 
asosida 
aniqlash 
(D.D.Kondratov); 
•
takror ishlab chiqarish baholari (V.S.Nemchinov); 
•
obyektiv asoslangan tarzda baholash (L.S.Kantorovich); 
•
oxirgi xarajatlarning baholari (S.S.Shatalin). 
•
va boshqalar. 
Bahoni hisoblash (aniqlash)ning