•
noishlab chiqarish asosiy fondlari.
Ishlab chiqarish jarayonida buyumlashgan-natural shaklda
ishtirok etadigan va ko‘plab ishlab chiqarish sikllari davomida
o‘zining qiymatini tayyor mahsulotga qismlarga bo‘lib o‘tkazuvchi
mehnat vositalariga asosiy ishlab chiqarish fondlari deyiladi.
Noishlab chiqarish asosiy fondlarining tarkibiga XYuSning
balansida bo‘lgan va noishlab chiqarish maqsadlari uchun
foydalanishga mo‘ljallangan XYuSning mulklari kiradi. Ular
bo‘yicha amortizatsiya hisoblanmaydi. Bu fondlarning qiymati
ularning eskirishi munosabati bilan XYuSning foydasi hisobidan
takror ishlab chiqariladi.
Asosiy ishlab chiqarish fondlarining tarkibiy tuzilmasi tarmoq,
texnologik, ishlab chiqarish va xizmat qilish muddati (yoshi)
jihatidan turli tuzilmalarga bo‘linishi mumkin. Tarmoq tuzilmasi
alohida olingan tarmoqdagi asosiy ishlab chiqarish fondlari
qiymatining butun iqtisodiyot bo‘yicha shu fondlar qiymatidagi
salmog‘ini xarakterlaydi. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining
texnologik
tuzilmasi
alohida
guruh
ichidagi
ular
turli
ko‘rinishlarining salmog‘ini ko‘rsatadi. Ishlab chiqarish tarkibiy
tuzilmasi ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etayotgan mehnat
vositalari
turli
ko‘rinishlarining
nisbatidan
iborat
bo‘lib,
investitsiyalarning texnologik ilg‘orligi va ularning oqilona
255
XYuS moliyaviy-xo‘jalik faoliyati samaradorligini ta’minlashda
va moliyaviy tahlilda sof aylanma kapitalni monitoring qilish
muhim rol o‘ynaydi. Umumiy ko‘rinishda sof aylanma kapital
aylanma aktivlar va qisqa muddatli majburiyatlar o‘rtasidagi
farqdan iborat. Qisqa muddatli passivlarning tarkibiy tuzilmasiga
kelgusi davr daro-madlari ham kiritilib, ular XYuSning o‘z pul
mablag‘lari bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchun ham sof aylanma
kapitalni quyidagicha aniqlash mumkin:
