Tarbiyaviy ishlar uslubiyati faniga kirish

Tarbiyaviy ishlarni tashkil etish metodikasi kursining predmiti maqsadi va vazifalari
Reja:
1. Tarbiyaviy ishlar metodikasi faniga kirish.
2. Fanning maqsad va vazifalari, asosiy tushuncha, tamoyillari.
3. Fanning jamiyatda tutgan o’rni ahamiyati.
Tarbiyaviy ishlar uslubiyati faniga kirish
Hozirgi kunda barkamol avlodni, o’z vatanining ilg’or kishisi sifatida tarbiyalash eng asosiy masalalaridan biri Prezdintimiz 1999 yili 3-sentyabir “Respublikamiz ma’naviyat va ma’rifat kengashini qo’llab quvvatlash to’g’risida”gi Farmoni zaminida g’oyalar, ulardan kelib chiqadigan asosiy maqsadlar manaviyatning ustuvorligi yana bir karra tasdiqlaydi.
Yurtboshimiz “Yuksak ma’naviyat –yengilmas kuch” nomli asarida “Ma’naviyati yuksak shaxslargina yurtni tanitishga qodir. Shaxsni esa uning ma’naviy qiyofasi tanitadi. Ma’naviyat tarbiyadan boshlanadi. Ta’lim-tarbiyasiz ma’naviyatning bo’lmasligi barchaga ma’lum haqiqatdir” deb ta’kidlaydilar.
Milliy pedagogimiz asoschilaridan biri A. Avloniyning “Tarbiya biz uchun yo hayot, yo mamot, yo najot, yo hayolokat, yo saodat, yo falokat masalasidir” degan fikirlari yuqoridagilarni yana bir bor tasdiqlaydi.
Guruh rahbari: deganda o’quvchilarni bir xil saviyada, bir xil yoshda, bilimi jihatidan ham teng bo’lgan jamoani boshqarib turuvchi prdagog guruh rahbari deb ataladi.
Guruh rahbarining asosiy maqsadi o’quvchilarini tug’ri tarbiyalash jarayonida o’quvchi va guruh rahbari bilan bir birini tushuna olishi va guruh rahbari tomonidan o’quvchilarga e’tiborliroq bo’lishi kerak.
O’quv yurtida o’quvchilarga tarbiya guruh rahbaring ishlari orqali beriladi.
Jumladan, tadbirlar, mushoiralar, har xil kechalar, uchrashuvlar, taanlovlar vaboshqa o’yinlar orqali o’quvchilarga ta’lim tarbiya beriladi. Shunga qarab o’quvchilarning fikirlash qobiliyti rivojlanib boradi.
Guruh rahbari o’quv yurti ma’muriyti bilan birgalikda va mahalla jamoasi, ota onalari bilan hamkrlikda tarbiyaviy ishlarni olib boradi. O’quv yurti ma’muriyati guruh rahbari va uning olib borayotgan ishlarini doimo qo’llab-quvvtlashari lozim. Chunki guruh rahbari o’z o’quvchilarini yaxshi biladi va ularni tarbiyalash uchun nimalar kerakligini hisobga olib ish yuritadi.
Guruh rahbari ishini ma’naviyat va ma’rifatishlari buyicha ya’ni tashkilotchi deriktor o’rinbosari boshqarib turadi.
Guruh rahbarining ish rejasini o’quv yurti deriktori va deriktor o’rinbosari tuzadi va nazorat qilib boradi.
O’quv yurti ta’limining daslabki bosqichi bolalar o’qituvchi rhbarligida ta’limda birinchi qadam qo’yadilar. O’quv faoliyatida bilim, ko’nikma va malakalarni egallaydilar. O’qituvchi guruh bilan ko’pincha yolgiz ishlaydi va tarbiychi sifatida ish yuritadi.
O’qituvchilik bolalarga bolgan munosabatda katta mehribonligi bilan g’amxo’rligi xarakterlanadi. Bular esa ktta talabchanlik bilan olib boriladi. O’quvchilar bilan bo’ladigan o’zaro munosabatlarni to’gri yo’lga qo’yish hamda o’quvchilarning o’sishi va rivojlanishiga qarab ularni qayta qurish xususiyati ham guruh rahbari uchun muhim ahamiyatga ega.
O’qituvchilar tomonidan o’quvchilarga qo’yildigan pedagogik talablar berishga erishadi, ota-onalar kuni uzaytirilgan gruppa tarbiyachilari jamoatchilik bilan doimo alaoqa boglab turadi. Zarur bo’lganda o’qishda o’quvchilarga yordam ko’rsatishni tashkil etadi. Guruh rahbari qiladigan ishlari xujjatlarini olib boradi va unga o’quv yurtida ma’muriyatga taqdim etadi. O’quvchilar sogligini mustahkamlashga doir ishalrni o’takazdi va jismoniy hamda aqliy mehnat qilishga o’rgatib boradilar.
Guruh jamoasini tashkil etishda, guruh majlisini tashkil etishda guruh rahbarining roli katta hisoblanadi. Guruh majlisi o’tkazish uchun avvalo jamoani jipslashtiriladi. Guruh rahbari majlisda koplab masalalar ko’radilar. Guruh majlisida 3-4 ta masalalar ko’rilib muammoli tomonlari taxlil qilinadi va o’z yechimini toppish kerak boladi.
Guruh rahbari majlis o’tkazishi davomida yaxshi o’qiydigan bolalarni guruhda ya’ni jamoa ichida rag’batlantirish kerak. Bolalar bsining ir biriga do’stona munosabatda bo’lishadi. Ularni bir biriga intilib yaxshi o’qiy boshlashg intiladi. Yomon o’qiydigan bolalar ham yaxshi o’qiydiga bolalarga intilib ular ham yaxshi o’qishga intiladi. Bundan tashqari guruh rahbari o’quvchilarni saviyasi rivojlanishi uchun o’zi guruhg kutubxona qilishi kerak. Bu kutubxonadagi kitoblarni o’quvchilar guruhdan tashqari o’qish vaqtida yoki darsdan so’ng bo’sh qolgan paytlarida o’qib o’zlariga foydali tomonlarini olishi mumkin. Bizning yosh avlod xalqimizning inqilobiy, mehnat, jangovar an’analarni o’zlashtirib o’ziga katta avlodning eng yaxshi fazilatalrni g’oyaviy e’tiqod va matonatini, vatanga muxabbatini, uning iqtisodiy-siyosiy va jangovar qudratini mustahkamlashda ishtirok etishiga intilishini singdiribgina o’z bobolari va otalari ishini davom ettirib va ko’paytira oladi.
Oila ham jamiyatining bir bo’lagi xisoblanadi. Oilada bola tarbiyasini yo’lga qo’yish juda katta ahamiyatga ega.
Oila boshqa tarbiyaviy muassasalardan farqli ravishda odamning butun hayoti davomida uning barcha tomonlariga qirralariga ta’sir ko’rsatishiga qodirdir va odatda ta’sir ko’rsatadi. Oila tarbiya vazifasining bu ulkan miqyosi uning mafkuraviy va psixologik ta’sir ko’rsatishning chuqur o’ziga xosligi bilan uyg’unlashib ketadi.
Ota-onalar bilan ish shakllari odatda guruh rahbari o’z shaxsiy xususiyatlarini tajribasini o’quvchilarning oilalarida vujudga kelgan oziga xos xususiyatlarini, ota-onalarini bilim va tajribasini, bolalarni tarbiyalashda yuqorida ko’rsatib o’tilgan xatolar va qiyinchiliklarni, fe’l-atvor xususiyatlari o’quv yurti pedagoglar jamoasidagi muxitni ota-onalar bilan ish olib borishda tarkib topgan an’analarni va hokozolarni hisobdan olib belgilaydi.
Ota-onalarga pedagogik bilim berishni amalga oshirishda faqat bilim berib qolmasdan, ularni tarbiya soxasidagi amaliy malaka va ko’nikmalar bilan qurollantirish, ularning pedagogik faoliyatini uyg’otish mustaqil shug’ullanishga undash, maqsadga muvofiq oila ichki munosabatlarini yo’lga qo’yish g’oyat muhimdir.
Ota-onalar yigilishlari ota-onalar bilan ish olib borishning an’anaviy tarkib topgan shaklidir. hal qilinayotgan aniq vazifalaraga bogliq xolda guruh yigilishlarini tashkiliy, yakuniy chorak yigilishlarini mavzuga doir yigilish baxs, yigilish praktikum, ota-onalarning umumiy ta’limi boyicha guruh rejasiga ko’ra yig’ilish kabi yig’ilishlar bolishi mumkin.
Tashkiliy yig’ilishlarda ota-onalar qo’mitasining saylanadi, ish rejasi tasdiqlanadi. Mikrayonda pedagogik iqlim o’rnatish yuzasidan tadbirlar ishlab chiqadi, jamoat topshiriqlari taqsimlanadi va turli ish yo’nalishlariga doir tashabbuskor ota-onalar guruhlari tuziladi, ota-onalar ishtirokida umumiy o’quv yurti tadbirlarin o’tkazish rejalarini muvofiqlashtiriladi.
Choradagi yakunlovchi guruh majlislari ota-onalarning e’tiborini o’quvchilarning bilimga doir qiziqishlari, qobilyatini, axloqiy irodaviy fazilatlarini rivojlantirishdagi yutuqlar, kamchiliklar, foydalanilmagan imkoniyatlarga qaratish maqsadida ko’zda tutadi.
Biror mavzuga bag’ishlangan yigilishlari tarbiyaning eng dolzarb muammolari yuzasidan o’tkaziladi, ularda ota-onalar qo’mitasi va guruh rahbarining o’quvchilarning u yoki bu soxasidagi tarbiyalanganlik darajasi to’g’risida to’plangan materiallardan foydalaniladi.
Majlis –munozaralar ota-onalar e’tiborini tarbiyaning biror muammosiga jalb etish maqsadida o’tkaziladi. Bunday majlislarni ota-onalar qo’mitasi a’zolarida ota-onalarning bir qismi o’z vazifalariga, o’quv yurtining tavsiyanomalariga notog’ri munosabatda bo’layotganliklari ota-onalarning bir qismi tayyorgarlik kayfiyatida ekanligi ma’lumotlar bo’lgan taqdirda o’tkazish tavsiya etiladi.
Majlis-praktikum, ota-onalarning tarbiyaviy jarayonlarida ishtirok etishini faollashtirish unga maqsadga yo’naltirilgan tus bagishlash maqsadida o’tkaziladi.
Ota-onalarning guruhdagi umumiy ta’limiy rejasiga ko’ra majlislar avvaldan belgilangan reja, muayyan sestemaga muvofiq ota –onalrga pedagogik bilim berishning shakli xisoblanadi.
Yakka tartibdagi pedagogik suhbat –guruh rahbarining o’quvchilar ota-onalar bilan olib boradigan ishining eng ommalashgan, qulay va samarali shakli xisoblanadi. Suhbat yordamida vujudga keladigan masalalarni tez xal etish ota-onalar bilan ishonchli munosabatlar o’rnatish,oilaviy tarbiya sharoitlari haqida qo’shimcha ma’lumotlar olish, ota-onalarga pedagogik bilim berish, bolaning yakka tartibdagi rivojlanishi dasturini va birgalikda Pedagogik harakatlar sistemasini ishlab chiqish ota –onalarning tarbiyaviy ta’sir korsatishlarini va tarbiyasi qiyin bolalar xulqini tuzatish va o’quvchilar o’rtasidagi munosabatlar vujudga keladigan kelishmovchiliklarni hal etish kabi keng ko’lamdagi ta’lim tarbiyaining vazifalari hal qilinadi.
Tarbiyaviy ta’sir ko’ratish samaradorligi ko’p jihatdan o’qituvchilar va ota-onalarning muvofiq harakatlari bilan belgilanishini nazoratda tutib, bolaaning o’ziga xos psixologik hususiyatlarini hisobga olish, uning hulq atvoridagi eng kichik chetga chiqishlarga ham o’z vaqtida e’tibor berish kerak, bunda guruh rahbari bilan ota-onalarning ishonchli munosabatlar o’rnatish, o’quvchilar oilaviy tarbiya sharoitlari haqida qo’shimcha ma’lumotlar olish, ota onalarning ishonchli o’zora munosabatlarini o’rgatgandagina erishiladi, bunday munosabatlarni o’rgatish va chuqutlashtirish uchun yakka tartibdagi suhbatlardan foydalanish juda muhum.
Har bir ota-ona o’z farzandini yaxshi ko’radi, shuning uchun ular o’z farzandida hosil bo’lgan yangi, ijtimoiy jihatlarini mustahkamlash yuzasidan ehtimol tutilgan birgalikdagi harkatlari hususida maslahatlashishini muhim deb hisoblaydigan guruh rahbriga samimiy hurmat va ishonch bilan qaraydilar.
Guruh rahbarlari ota-onalar bilan birgalikda tarbiyaviy ishni tashkil etar ekanlar, eng yangi psihologik-pedagogik tadqiqotlar ma’lumotlarni e’tiborga olishlari ham muhimdir. Ularga muvofiq o’sib kelayotgan kishi shaxsini shakillantirishga oilaning qo’shadigan hissasi turli yosh bosqichlarida turlicha bo’ladi va to’lqinsimon o’zgaradi.
Bunday bilimlarning yo’qligi oilaviy tarbiyada ko’plab xatolarga olib keladi. Guruh rahbari ota onalar bilan ishlashda buni hisobga olmay iloji yo’q. bu jihatdan ota-onalarning bolalarini tarbiyalashdagi quyidagi qiyinchiliklari va xatolarini ajratib ko’rsatish mumkin.

1. 
   Ota- onalarning bolalar bilan muomalasining yetishmasligi. Ular o’zlari, ishlari haqida kam so’zlab beradilar. O’quv yurti bolalari jamoasining hayoti, o’z bolasining qiziqishlari, uning jamoat ishlari bilan ishga munosabati va boshqalar bilan ham qiziqadi.
   
2. 
   Bolalarni mehnat jarayonlariga jalb etish orqali ularning mehnat tarbiyasini tashkil qila bilmaslik.
   
3. 
   Ota- onalar turmushida salbiy misollarni mavjudligi o’quv yurtining pedagogik kuch –g’ayratini yo’qqa chiqaradi.
   
4. 
   Ota-onalar tarbiyaviy ta’sirini izchil emasligi onda snda o’qitishni tekshirish biror nojo’ya ish uchun tozalash ahloqiy imminitut hosil bo’lishiga yordam bermaydi.
   
5. 
   Oilviy tarbiyaning asosi sifatida taqiqlashlar sistemasi, ijtimoiy namuna asosida tarbiyalay bilmaslik, bola haayotini u har doim to’g’ri hatti –harqkatini mashq qiladigan tarzda tashkil eta olmaslik natijasidir.
   
6. 
   Harakatlarning o’quv yurti bilan muvofiqlashtirilmaganligi yoki u bilan kelishmovchiligidadir.
   
7. 
   Ayrim ota-onalarninh bolalar ulg’ayib borishi bilan tarbiyaviy faolligini susaytirib yuborishlari, bu esa bolalarning ota-onalardan uzoqlashuviga, o’quv yurtiga qiziqishi pasayishiga olib keladi.
   
8. 
   Qarorlar qabul qilishda kechikish. Bola katta bo’lgandan keyin aqli kirib, tuzaladi deb o’ylash odatda o’zini oqlamaydi, ko’pincha qayta tarbiyalashni talab etadigan Pedagogik jihatdan qarovsizlik holatiga olib keladi.
   

Pedagogik suhbat Pedagogik bilim berishning eng mashhur shakllaridan biridir. Keying paytlarda ota-onalarga Pedagogik bilim berish keng miqyos kasb etib, onalarga Pedagogik bilim berish korxonalardagi, klublar madaniyat huzuridagi turar joylardagi va ota-onalar Pedagogik unversitetlari orqali turli shakllarda amalga oshiriladi.
Ochiq eshiklar kuni yoki ota-onalar kuni, odatda o’quv yurti ta’tillari paytida o’tkaziladi. Ularni tashkil etish shakllari xilma-xil bo’lishi mumkin. Bu tarkib topgan an’analarga va guruh rahbari ijodkorligiga bog’liqdir. Oilaning yuksak tarbiyaviy imkoniyati bolalar va ota –onalarning o’ziga xos xususiyatlari: qon qarindoshligi, muhabbati, ishonchi, burch hissi obro’liligi bilan ta’minlanadi. O’z farzandining barcha zaif va kuchli tomonlarini yo’rgakda chog’ida biladigan, ularni qalbidagi eng kichik harakatini ham sezadigan va tushunadigan unga ta’sir etishni biladigan onadan va otadan yaxshiroq kim ham ezgulikka, mehnatsevarlikka do’stlikka, birodarlikka, muhabbatga o’rgata boradi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, guruh rahbari har doim o’quvchilaridan habardor bo’lib turishi kerak. Masalan, bir o’quvchining o’zlashtirishi yomon bo’lsa uni yaxshilash uchun o’qituvchi birinchi o’rinda ota-onasi bilan uchrashib, surushtirish kerak. Nimaga yaxshi o’qimayapdi, nima uchun darslarni o’z vaqtida qilmaydi, shular haqida ota- onasi bilan suhbat olib boorish kerak. Agar bolaning oilasida xamma sharoit bo’lib bola o’zi yaxshi o’qishni hoxlamasada o’zi o’ylagan natijaga erisha olmayotgan bozlsa, o’qituvchi bolaning yaxshi o’qiydigan o’rtog’ini yoniga o’tqazib qo’yishi kerak. Bundan tashqari o’shanga o’xshagan passiv o’quvchilarni to’plab har xil fanlardan masalan, matematika, ona-tili, o’qish va boshqalardan qo’shimcha darslarni tashkil etib, bolalarni o’qishga bo’lgan talabini, qiziqishini yanada oshirishga o’qituvchi harakat qilishi kerak. O’quvchilarning ota onalari bilan faol ishlashi kerak. Negaki, o’quv yurtida guruhida bo’layotgan ishlardan ota-onalari ham xabar topib, qiynalgan vaqtida hamroh bo’lishi lozim. Buning uchun ota-onalar bilan o’qituvchining o’rtasida bog’lab turuvchi aloqa daftarchaasini tutushi va uni doimo qoldirmasdan yuritib borishi darkor.