Tariq va sholi biologiyasi, etishtirish texnalogiasi

1.Z.Sistematikasi. Tariq qo`ngirboshlar Roaseaye oilasiga mansub bo`lib, 70 ta avlod va 1400 ta turni uz ichiga oladi, bo`lar asosan tropik mintakalarda keng tarkalgan. Bo`larning ichida eng ko`p tarkalgani oddiy tariq avlodi.
P.Miliaceum L- Oddiy tariq unib chikkanda koleoptile bilan koplangan birinchi barg qiniga uxshab paydo bo`ladi. Birinchi bargi kuchli tuklangan.
O`simlik yarim yikilgan tup xosil qiladi. Poyasi to`gri turadi, silindrsimon, tuklangan. O`simlikning buyi 40-230 sm, poyasining pastki qismining kalingi 0,3-1,5 sm. Bugin oraliklari soni 2-10. Gulchasi (ligula) qisqa, kipriksimon. Barg plastinkasining uzunligi 18-65 sm, eni -1-4 sm., yashil rangda, ba`zan siyoxrang pigment bilan. To`pguli- ro`vak, uzunligi 10-60sm, kuchli shoxlangan, yon tomondagi shoxlarning soni 10-30 dona. Boshoqchalari 3-6 mm bo`lib ikki gulli, kiltiksiz yashil va sarik. Boshoqchalarning kobigi keng. Boshqa don ekinlaridan farkli tarizda 3 ta boshoqcha kobigi bor. Uchinchi kobikga qisqa, kolgan ikkitasi keng va uzun. Gul kobikchalari kiltiksiz, kattik murt, keng, tuxumsimon, sillik. yaltirok, ok, kulrang, jigar yoki qo`ngir rang. Mevasi-don, plenkali, dumalok oval uzunlashgan, Uzunligi 2,0-3,1,kalinligi-1,0-2,2 va kengligi-1,7-3 mm. 1000 dona urugining vazni 3,5-9 g. donning vazniga nisbatan mO`rtakning massasi O`rtacha 6% ni tash kil qiladi. Oddiy tariqda xromosoma 36, leqin tetraploidlari xam uchrab xromosomalar soni 72 ta bo`ladi (2p-72)
4.Biologik xususiyati. Tariq issiqsevar o`simlik bo`lib, urugi 8-10 S da unib chiqadi. Xarorat 12-15S bo`lganda maysalar 5-7 kunda kukarib chiqadi. Avval mO`rtak ildizi usib chiqadi va bargi yer yuzida ko`rinadi. 15-25 kundan keyin tuplanish davri boshlanadi. Bu davrda o`simlikda 3-4 barg bo`ladi. So`ngra tariq tez o`sadi. Tuplanishdan 10-12 kun utgandan so`ng nay o`rash davri boshlanadi. Ro`vak chiqarish davri tuplanishdan 20-25 kundan keyin kuzatiladi. Bu davr 20-25 kun davom etadi. Uzokrok xam davom etishi mumkin, shuning uchun ruvagi bir xil muddatda yetilmaydi. Ro`vaklanishdan 2-5 kun keyin gullaydi. Bu davrda o`simlik o`sish tuxtaydi. Gullash davri 7-16 kun davom etadi. Xarorat bu davrda 23° S, pishish davrida 21° S bo`lish talab etadi. Xavo xarorati 40° Sda bo`lsa tariq o`sishdan tuxtaydi, -3° S da nobud bo`ladi. Tariq o`sish davrida 1800-2100° S foydali xarorat yigindisi talab qilinadi. Bir ro`vakning yigilishi 10-12 kun. Usuv davri 65-115 kun davom etadi.
Tariq qurgoqchilikka chidamli o`simlik. Urug kukarib chiqishi uchun uz vazniga nisbatan 25% suv sarflaydi. Transpiratsiya koeffitsiyenti 200-250. Tariq yorugsevar, qisqa kun o`simligi. Xavo bo`lutli bo`lsa yozning ikqinchi yarmida tariq sust rivojlanadi va suv davri chuziladi. Juda kalin ekilsa yoki begona ut bosgan bo`lsa tariqni o`sishi va rivojlanishiga salbiy ta`sir kursatadi. Takroriy ekilgan tariqning usuv davri 15-20 kunga qisqaradi.
Tariq xar xil unumdor tuproqlarga talabchan. Tuproq muxiti Ph -6,5 -7,5 atrofida bo`lgani ma`kul. Uzbekistonning lalmi va sugoriladigan yerlarida "Saratov -853" navi ekilmokda.
Tariq o`simligi utmishdoshga talabchan. Tariq uchun dukkakli don ekinlari, dukkakli utlar, poliz ekinlari ma`kul utmishdoshdirlar.
Tariq o`simligi yaxshi ishlangan yerni talab qiladi. Shuning uchun tariq angizga ekilganda donli ekin angizi yumshatilib, keyin xaydaladi.
Tariq baxorda ekiladigan bo`lsa yer kuzda shudgorlanadi, eqish oldidan yer tayyorlanadi. Erta kuklamda shudgor boronaladi, yerni qatqaloqlanishi va begona utlarni bosishga karshi bir necha marta kultivatsiya va borona qilinadi va mola bostiriladi. Tariq ugitlarga xam talabchan o`simlik. O`rtacha 1s don va tegishli somon xosilini yetishtirish uchun 3 kg azot, 1,4 kg fosfor, 3,4 kaliy va 1 kg kalsiy sarflanadi. Barcha oziqa moddalarni tariq maysalash tuplash davrida 7%, tuplash va gullash davrida 65%, gullash va pishish davrida 28-30%ni uzlashtiradi
Asosiy ugitlashda organiq va madaniy ugitlar qo`llaniladi. Kuzda yer xaydashdan oldin O`rtacha 10-12 t gung, 60 kg fosfor va 30 kg kaliy solish maqsadga muvofikdir.
Tariqni usuv davrida tuplanish yoki nay o`rash davri boshlanishida 30-50 kg azot va 20-30 kg fosfor ishlatiladi.
1.4. Tariq eqish uchun urug tozalangan, saralangan davlat andozasi ya`ni tozaligi 99%, unuvchanligi kamida 95% bo`lishi kerak.
Tariq lalmi yerlarda aprel, may sugoriladigan yerlarda aprelning oxirida yoki angizga takroriy ekin sifatida iyun va iyul oylarining boshlarida ekiladi.
Unumdor, nam yetarli sharoitda yoppasiga katorlab unumdorligi past, nam kam bo`lgan sharoitda keng katorlab ekiladi. Kator orasi 45-60 sm bo`lishi kerak. Tariqni kush katorlab 60 x 15, 45 x 15 tizimda eqish mumkin. Lalmi yerlarda oddiy yoppasiga katorlab ekiladi. Tariq keng katorlab ekilganda gektariga 1,5-2,0 mln, oddiy katorlab ekilganda 2-4 mln dona urug sarflab ekiladi.
Eqish chukurligi 3 smdan 8 smgacha bo`ladi. Tariq ekib bo`lingandan keyin maysalarini kukarishi kuzatib boriladi. Qatqaloq xosil bo`lishiga yo`l kuyilmaydi.
Keng katorlab ekilganda kator orasi 2-3 marta ishlanadi. Oddiy katorlab ekilganda qatqaloqka karshi borona qilinadi. Tuplanish va nay o`rash davrida ugitlanib sugoriladi. Sugorish me`yori 600-800m3 ga.
Ro`vakda 75% doni yetilganda xosilni yigish mumkin. Dumbo`l pishgan davrida urilib keyin yanchiladi. Pishgan don tez tuqiladi.