Tarix fanlari

Omonqo’ton g’or-makoni Samarqand viloyatidagi Zarafshon tog’ tizmasining g’arbiy yonbag’rida joylashgan Omonqo’ton qishlog’i yaqinida joylashgan. G’orning kengligi 1,5 m, balandligi 0,9 m, chuqurligi 25 m. G’or-makonning madaniy qatlamlaridan qirg’ich, paykon, plastinkalar, nukleuslar, qo’l chopqilari, Osiyo mufloni (arxar), qo’ng’ir ayiq, tog’ echkisi suyagi, gulxan qoldiqlari topilgan. Bu yerda yashagan qadimgi odamlar asosan ovchilik va termachilik bilan shug’ullanishgan.
Obirahmat g’or-makoni Toshkent shahridan 100 km shimili-sharqda, G’arbiy Tyan-Shan – Chotqol tizmasidagi Paltov soyining yuqori sohilidi joylashgan. Qazuv ishlari jarayonida 21 ta madaniy qatlam mavjud ekanligi aniqlandi. Ko’plab tosh qurollar, har xil hayvonlar suyaklari, gulxan va kul qoldiqlari topilgan.
Olimlarning farazlariga ko’ra, bu yodgorlikda odamlar bundan 120-40 ming yil muqaddam istiqomat qilishgan.
Xo’jakent manzilgohi Toshkent shahridan 80 km shimoli-sharqda, Chirchiq daryosining chap sohilidagi Xo’jakent qishlog’i yaqinida joylashgan. G’or shimoli-g’arbga qaragan, balandligi 2,5 m, kengligi 6 m, chuqurligi 4 m. G’ordan ishlov berilgan nekleuslar, qo’l chopqilari, parrakchalar, teshgich-bigizlar topilgan bo’lib, odamlar miloddan 100-40 ming yillar ilgari yashaganlar va asosan termachilik hamda ovchilik bilan shug’ullanganlar.
Ko’buloq joy-makoni Ohangaron daryosining o’ng irmog’idan biri – Qizil olma soyining o’rta oqimida, Angren shahridan 10-12 km g’arbda joylashgan Obliq qishlog’idan 5 km shimoli-g’arbda joylashgan. Bu yodgorlik ko’p qatlamli bo’lib, unda arxantroplar, neandertallar va kramonyonlar yashashgan. Ko’lbuloq 41 ta qatlamdan iborat bo’lib, 4-8 qatlamlari mustye davriga taalluqlidir.
Qo’tirbuloq makoni Samarqand viloyati, Kattaqo’rg’on tumanidagi Charxin qishlog’idan 700-800 m uzoqda joylashgan ochiq manzilgohdir. Bu yerdan ko’plab paykonlar, qirg’ichlar, chopping, chopper, yassi nukleuslar, fil, tur, bug’u, yovvoyi ot, Buxoro bug’usi suyagi qoldiqlari, gulxan va kul qoldiqlari topilgan.
Mustye davriga oid yodgorliklarda olb borilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, mustye neandertallari g’orlarda ham, ulkan mamont suyaklaridan qilingan turar joy – chumalarda ham yashaganlar. Mazkur davrda odamlar olovni saqlabgina qolmay, balki yog’ochni bir-biriga ishqalash yo’li bilan yoki chaqmoqtoshni bir-biriga urish natijasida olov hosil qilishgan.
O’rta paleolit davri odamlarining asosiy mashg’uloti mamont, bison, bug’u, tog’ echkisi, arxar va boshqa hayvonlarni ovlab kun ko’rish bo’lib, ovchilik ular hayotida muhim o’rin tutgan. Ovchilar chaqmoqtosh, o’q qadalgan nayzalar, gavronlar bilan qurollangan edilar. Lekin termachilik ham ular xo’jalik hayotining asosini tashkil etgan.
Mustye davri kishilari neandertallar hisoblanib, hali ularning tashqi qiyofasida maymunga xos belgilar birmuncha saqlanib qolgan edi. Ularda hozirgi qiyofadagi kishilarga o’tish jarayoni borayotgan, ishlab chiqarish qurollari takomillashayotgan, nutq madaniyati o’sa borib, fikrlash ancha oshgan, olov sun’iy tarzda yaratila boshlangan. Mazkur davrda ibtidoiy to’dadan urug’chilik tuzumiga o’tila boshlangan. Shuningdek, bu davrda murdalarni sun’iy tarzda kovlangan qabrga ko’mish birinchi bor qo’llanilganki, bu ancha murakkab g’oyaviy tushunchalar paydo bo’lganligidan dalolatdir.
Olimlarning ilmiy farazlariga ko’ra, biz yashab turgan Yer sayyorasi 5 milrd. yil muqaddam paydo bo’lib, dastlab unda hech qanday hayot bo’lmagan. Yer tarixi geologik jihatdan arxey, paleozoy, mezozoy va kaynozoy eralariga bo’linadi. Arxey erasining oxirida Yerda juda oddiy tirik mavjudotlar, paleozoyda suvda va quruqlikda yashovchi hayvonlar, mezozoyda sudralib yuruvchilar paydo bo’ladi. Yer tarixining kaynozoy erasida esa sut emizuvchi hayvonlar tarqaladi. Bu era, o’z navbatida, uchlamchi va to’rtlamchi bosqichlarga bo’linib, uchlamchi bosqich 50-60 mln., to’rtlamchi bosqich 3-3,5 mln. yilni o’z ichiga oladi.