Tarixdan hikoyalar umumiy o‘rta ta ’lim maktablarining

Globusning yaratilishi. 
Globus — yer 
sharining kichik masshtabdagi sharsimon 
nusxasidir. Tarix va geografiya fanlarini 
o ‘rganishda globus ham muhim aha- 
miyatga ega.
Yodda tuting!
G lobus — lotincha so‘z b o ‘lib, o ‘zbek 
tilida «shar» degan m a ’noni anglatadi.
Globusda yer yuzasi juda kichraytirilgan 
holda tasvirlanadi. Buyuk bobomiz Abu 
Rayhon Beruniy o‘z davri uchun ancha 
Globus,
m ukam m al globus yaratishga erishdi.
1 0 ‘zM E. - Т.: «УзМЭ». 2005. 10-jild. 240-bet.
15

---

Ptolemey xaritasi.
Abu Rayhon Beruniy
xaritasi.
XV asrda Samarqandda — Mirzo 
U lu g ‘bek rasad x o n asid a yanada 
mukammalroq globus yaratildi.
Afsuski, bu globus Ulug‘bekning 
o‘limidan keyin yo‘q qilib yuborildi. 
XV asr oxirlarida esa nemis geografi 
va sayyohi M artin Bexaym «Yer 
olmasi» deb atalgan globus yaratdi. Bu 
globus o‘zida Amerika q it’asining 
kashf etilishi arafasidagi Yer yuzasini 
aks ettirgan.
0 ‘zingizni sinang
♦ X arita — bu ... .
♦ D u n y o d a b irin c h i m u k a m m al
globusni ... yaratgan.
Zamonaviy xaritalar. 
Hozirgi tarix va geografiya darslarida 
zamonaviy xaritalardan foydalaniladi. Bu xaritalarning zamonaviy 
deb atalishiga sabab — ular xarita yaratish uchun zarur b o ‘lgan 
barcha talablarga amal qilingan holda yaratilganligidadir. Binobarin,

---

ular har jihatdan mukammal xaritalardir. Tarix darslarida, asosan, 
«Dunyo siyosiy xaritasi»dan, mavzuli (u yo ki bu tarixiy hodisani aks 
ettiruvchi xaritalar; u yoki bu davlatning turli asrlarga oid joylashishi, 
dunyoning m a’lum bir tarixiy davrdagi siyosiy holatini aks ettiruvchi) 
xaritalardan, shuningdek, « 0 ‘zbekiston Respublikasining siyosiy- 
m a’muriy xaritasi»dan foydalaniladi. Siyosiy xarita jahondagi 
davlatlarning qit’alar bo‘yicha bugungi joylashuvi holatini aks ettiruv­
chi xaritadir. Siyosiy xaritada davlatlarning nom i, chegaralari va 
davlat poytaxtlari aks ettiriladi.
«Siyosiy-ma’muriy xarita» deyilganda esa davlatning qanday tarki- 
biy qismlar (viloyatlar, tumanlar va ularning markazlari)ga bo‘lingan- 
ligi aks ettirilgan xaritalar tushuniladi. Masalan, 0 ‘zbekiston 
Respublikasining siyosiy-ma’muriy xaritasida Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi va 12 viloyat, ularning markazlari, shuningdek, 
tumanlarning markazlari aks etgan. Ayni paytda davlatimiz chegarasi 
belgilab qo‘yilgan.