Tarjimon: Shahnoza Qahhorova
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1243 yil, 18 dekabrь, Bag'dod.
Tomlardan uzun sumalaklar osilib turgan qish kunlaridan birida qor bosgan yo'lda chopar ko'rindi. U Qaysaridan keldim, dedi. Bundan darvishlar hayajonga tushdilar: yilning bu faslida mehmon kelishi yozda pishadigan uzumning paydo bo'lishiday gap edi. Sovuq va qorga qaramay, shoshilinch maktub bilan, choparning yo'lga chiqqani ikki narsadan dalolat bo'lishi mumkin edi: yo bir yomon hodisa sodir bo'lgan, yoki bu endi sodir bo'ladi. Ustozga keltirilgan bu maktubda nima yozilgani barcha darvishlarni juda qiziqtirardi, lekin ustoz bizning qiziqishimizni qondirishi mumkin bo'lgan bironta ham so'z aytmadi, ishora ham qilmadi. U ko'rinishdan sovuqqon, xayolchan, fikrlarini hech kim bilan bo'lishishni istamas edi. To'g'ri javob izlab, uni topa olmayotganga o'xshardi. Men ustozni shunchaki qiziqqanimdan emas, jiddiy kuzata boshladim. Garchi aynan nimaligini tasavvur eta olmagan esam-da, ammo maktubning menga bevosita aloqasi borday tuyulardi. Qalbimni mustahkam tutish uchun xonaqoh machitida Xudoning to'qson to'qqiz go'zal ismlarini takrorlab ko'p kechalarni o'tkazdim. Har safar bu ismlar ichida bittasi: Al Jabbor - hech nima uning ixtiyorsiz sodir bo'lmasligi haqidagi ism mening diqqatimni o'ziga boshqacha tortardi. Boshqalar o'z vaqtlarini bahslashib va har xil bema'ni taxminlar qilib o'tkazar ekanlar, men bir o’zim qor bosgan bog'da aylanib yurardim. Nihoyat, hammamiz bizlarni umumiy majlisga chaqirgan mis qo'ng'iroq jarangini eshitdik. Xonaqohning asosiy xonasiga kirganimda hamma yig'ilib bo'lgan, aylana hosil qilib o'tirishar edi. O'rtada ustoz turardi. U bir yo'talib oldi-da, dedi: - Bismillohir rohmanir rahim! Sizlar balki men nima uchun hammangizni majlisga chaqirganimga hayron bo'layotgandirsiz. Gap menga olib kelingan maktubda. Uni kim yuborganining ahamiyati yo'q. U mening e'tiborimni juda muhim narsaga qaratganining o'zi etarli. Bobo Zamon biroz jim qoldi va derazaga qarab turdi. U azoblangan, rangi oqargan va juda ozib ketganday ko'rinardi, go'yo keyingi bir necha kun ichida ko'p yillarga qarib qolganday edi. Ammo gapira boshlagan zahoti u birdan dadillashdi, ovozi qat'iyatli chiqdi: - Bag'doddan uncha uzoq bo'lmagan bir shaxarda juda bilimdon olim inson yashaydi. U shoir bo'lmasa hamki, juda yaxshi notiq. Minglab odamlar uni yaxshi ko'rishadi, hurmat qilishadi, lekin uning o'zi hech kimni sevmagan. Bizga noma'lum sababga ko'ra, oramizdan kimdir uning huzuriga borishi va suhbatdoshi bo'lishi mumkin. Mening yuragim allanechuk siqildi. Keyin sekin, juda sekinlik bilan nafas chiqardim. Bu vaziyatda qoidalardan birini eslamay bo'larmidi? «Yolg'izlik va xilvat bir xil hodisalar emas. Kishi yolg'iz bo'lsa, o'zining to'g'ri yo'ldaligiga o'zini oson ishontiradi. Biz uchun xilvat yaxshi, chunki bu yolg'izlanib qolishni anglatmaydi. Ammo senga ko'zgu bo'la oladigan insonni topish undan-da yaxshiroq. Yodingda bo'lsinki, sen o'zingni va o'z qalbingdagi Xudoni faqat boshqa inson yuragiga qarab, adashmasdan ko'ra olasan». Ustoz gapida davom etdi: - Menga orangizdan kimdir bu ruhiy sayohatga borishni istaydimi, degan savolni berishdi. Albatta, men o'zim bunga munosib darvishni tanlashim mumkin edi, lekin faqat burch tufayli bu ishga kirishgan odam uni uddalay olmasligi mumkin. Bu ishni ishq tufayli va ishq uchun bajaradigan odam kerak. Bir yosh darvish gapirishga ruxsat so'rab dedi: - Ustoz, bu olim kim o'zi? - Men uning kimligini faqat yo'lga chiqish uchun xohish bildirgan odamgagina ayta olaman. Buni eshitgach, hayajonga tushgan bir qancha darvishlar shoshilinch qo'l ko'tarishdi. Istaganlar soni to'qqizta edi. Men ham ularga qo'shildim, o'nta bo'ldik. Bobo Zamon qo'li bilan ishora qilib, hali gapi tugamaganini bildirdi: - Siz qaror qabul qilmasingizdan oldin men sizga aytadigan yana boshqa gaplar ham bor. Bu sayohat juda xatarli va mushkul, borgan odam qaytib kelishi dargumon. Mendan boshqa hamma qo'lini tushirdi. Shuncha vaqt mobaynida Bobo Zamon birinchi marta mening ko'zlarimga qaradi va ko'zlarimiz uchrashganida u avvalboshdayoq men yolg'iz o'zim ko'ngilli bo'lib chiqishimni bilganini tushundim. - Shame Tabriziy, - dedi ustoz sekin va go'yo mening nomim uning og'ziga noxush ta'm berganday achchiqli ohangda. - Men sening qaroringni hurmat qilaman, lekin sen bizning jamiyatimiz a'zosi emassan. Sen mehmonsan. - Tushunmadim, nima farqi bor. Ustoz uzoq o'ylab, jim qoldi. Keyin kutilmaganda o'rnidan turdi va yana dedi: - Hozircha bu gaplarni qo'ya turamiz. Bahor kelgach, bu masalaga yana qaytamiz. Mening qalbim isyon ko'tarardi. Axir Bobo Zamon men ayni shu vazifani bajarish uchun Bag'dodga kelganimni juda yaxshi bilardku, u esa menga taqdir qilingan bu imkoniyatdan meni mahrum qilayapti. - Nima uchun, ustoz? Men hoziroq yo'lga tushishga tayyor turgan bo'lsam, nima uchun kutish kerak? Menga shaxarni va o'sha ulamoni otini aytsangiz bo'ldi, shu zumdayoq meni bu yerda ko'rmaysiz! - qichqirib yubordim men. Lekin ustozning javobi, men bu yerda u bilan yonma-yon yashaganimdan buyon sira kutilmagan tarzda sovuq va qat'iy bo'ldi: - Muhokamaga o'rin qolmadi. Majlis tamom. Qish uzoq va sovuq keldi. Bog'dagi hamma narsalar muzlagan, mening lablarim ham. Keyingi uch o'y mobaynida men biron so'z aytmadim. Har kuni uzoq sayrga chiqaman, daraxt kurtak yozarmikin, deya izlayman, lekin faqat qorni ko'raman. Bahorni faqat orzuda ko'rish mumkin. Dilim xira bo'lsa ham, hozirgi kayfiyatimga juda muvofiq keladigan: «Hayotingda nimaiki sodir bo'lmasin, juda katta baxtsizlikka duch kelgan chog'ingda ham ruhingni cho'ktirma. Hatto barcha eshiklar berkilib qolgan bo'lsa hamki, Xudo faqat sen uchun yangi yo'llar ochadi. Shukur qil! Hamma ishlar yaxshi bo'ladigan vaqtlarda shukr qilmoq oson, albatta. Lekin so'fiy berilgani uchun ham, berilmagani uchun ham shukur qiladi», degan qoidaga rioya etdim. Nihoyat bir kuni tongda ajib kurtakni ko'rib qoldim. U musiqiyday go'zal tarovat bilan qalin qorlar ostidan bosh ko'tarib turardi. Bu ushoqdakkina gullaydigan kichikkina yo'ng'ichqa edi. Yuragim quvonchga to'lib ketdi. Uyga qaytayotib mallasoch xizmatchiga duch keldim va u bilan quvnoq salomlashdim. U meni hamisha indamas va xafaqon yurishimga o'rganib qolgan ekanmi, turgan joyida qotib qoldi. - Tabassum qil, bolakay! - qichqirdim unga. - Ko'rmayapsanmi, axir bahor keldi? O'sha kundan boshlab atrofda hamma narsa zudlik bilan o'zgara boshladi. Qor tez eriy boshladi, daraxtlarda kurtaklar bo'rta boshladi, qushlar qaytib kelishdi va havo ham bahorning shirin xush bo'ylari bilan to'ldi. Bir kuni ertalab biz yana mis qo'ng'iroq jarangini eshitdik. Bu safar men birinchi bo'lib yugurib keldim Hammamiz yana doira yasab o'tirdik va ustoz IShQ yo'lining xavfu xataridan boshqa hamma narsani biladigan islom ulamosi haqida gap ochdi. Yana hech kim o'z ixtiyori bilan bu inson sari borishga xohish bildirmadi. - Demak, Shams yakkayu yagona ko'ngilli ekan, - e'lon qildi Bobo Zamon baland va shamolniki kabi ingichka ovoz bilan. - Lekin men qaror qabul qilish uchun kuzgacha kutaman. Men bundan larzaga tushdim. Quloqlarimga ishonmadim. Uzun uch oyni kutish bilan o'tkazdim, ustoz esa yana olti oy kutishni talab qilardi. Men juda tang ahvolga tushdim, isyon ko'tardim, iltijo qildim, lekin u rad etdi. Ammo bu safar kutish yengilroq bo'lishini tushunardim, chunki bundan bu yog'iga ortga surish bo'lmaydi. Qishdan bahorgacha turib bergach, mendagi otash kuzga qadar ham sovimaydi, deya qat'iy ayta olardim. Bobo Zamonning bu qarori mening hafsalamni pir qila olmadi. Aksincha, men dadillashdim, qat'iyatim yanada kuchaydi. Qoidalardan yana birida aytilganidek, «Sabr degani nofaollik degani emas. Sabr degani oqibatni ko'ra olish va unga ishonish demakdir. Sabrning ma'nosi nimada? Tikanga qarab turib, atirgulni ko'rmoqlikda; tunda bo'la turib, tongni ko'ra bilmoqlikda. Sabrsizlik esa uzoqni va kelajakni ko'ra bilmaslikdir. Xudoni sevuvchilar aslo sabrni yo'qotmaydilar, zero ularga oyning to'lishi, to'lin oyga aylanishi uchun vaqt kerakligi ma'lum». Kuz kelgach, mis qo'ng'iroq uchinchi marta jarangladi. Men endi hammasi hal bo'lishiga ishongan holda, shoshmasdan bordim. Ustoz odatdagidan zaifroq va rangparroq kurindi, go'yo quvvati qolmagandek edi. Shunga qaramasdan, u men yana qo'l ko'targanimni ko'rib, yuzini teskari burmadi va qarorini orqaga surmadi. U qat'iyat bilan menga bosh irg'adi: - Mayli, Shams, yo'lga tayyorlan. Inshoolloh, ertaga tongda sen bizni tark etasan. Men ustozning qo'lini o'pdim. Yo'lga qancha vaqt ketmasin, ertami-kechmi men suhbatdoshim bilan uchrashurman. Bobo Zamon yakkayu yolg'iz o'g'lini jangga kuzatayotgan ota kabi mehr va g'amginlik bilan menga kulimsiradi. Keyin zangori uzun to'nining cho'ntagidan muhrlangan maktubni oldi, uni menga uzatib, xonadan chiqib ketdi. Hamma darvishlar uning ortidan ergashdilar. O'zim yolg'iz qolgach, xat muhrini sindirdim. Unda o’z savollarimga javob topdim. Shunga ko'ra men Konyaga borishim va Rumiy bilan uchrashishim kerak edi. Quvonchdan yuragim qinidan chiqayozdi. Men avval bu ismni eshitmagan ekanman. Rumiy balki buyuk ulamodir, lekin men uchun u katta jumboq edi. Men «Rumiy» so'zini qayta-qayta, toki bu so'z obakidandon ta'miga, «suv», «non», «sut» kabi odatiy so'zlarga aylanmagunicha, tinimsiz |