Tarjimon: Shahnoza Qahhorova
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1244 yil, 18 dekabrь, Konьya.
Taqdirga to'nkashning foydasi yo'q. Lekin men, Rumiy bilan Shams kutubxonaga berkinib olib, ertayu kech suhbatlashishayotgan ilohiyotshunoslik, tarix va falsafaga oid masalalarda ojizligimdan afsusdaman. Vaqti- vaqti bilan ayol bo'lib tug'ilganim uchun isyon ko'targim keladi. Qiz bolani odatda ovqat pishirish, uy-joyni batartib saqlash, kir yuvish, bola parvarishlari kabi ishlarga o'rgatishadi. Ba'zi qizlarni esa sevish san'atiga ham o'rgatishadi. Vassalom. Hech kim uni kitob o'qishga yo'llamaydi. Turmushimning birinchi yili men Rumiy kutubxonasiga kirishning barcha imkoniyatlaridan foydalanganman. U yerda Rumiy juda yaxshi ko’rgan kitoblar orasida o'tirar, ularning changi va mog'or isidan nafas olar, ularda nima sir yashiringanini tushuna olmas edim. Ko’pi rahmatli otasi Bahouddin Valaddan meros bo'lib qolgan bu kitoblar Rumiyning jonu dili ekanini bilardim. Eng yaxshi ko'rgan kitobi «Maorif» edi, albatta. - Menga bular evaziga bir g'aram tillo taklif qilsalar ham, hech kimga aslo bermagan bo'lardim, - der edi Rumiy. - Har biri - ajdodlarimizdan qolgan bebaho meros. Menga ular otamdan meros qolgan va men ularni o'z o'g'illarimga qoldiraman. Men kitoblar uning uchun qanchalar katta qimmatga egaligini yaxshi tushunib etdim. Turmushga chiqqanimning birinchi yili edi, bir kuni kutubxonani changdan tozalashga jazm qildim. Tokchalardagi hamma kitoblarni oldim va jildlarini gulobga botirilgan duxoba latta bilan artib chiqa boshladim. Bizning tomonlarda Kebikek nomli bir kichkina jin kitoblarning buzilishidan huzurlanadi, deb hisoblashadi. Uni haydash uchun har bitta kitob ichiga: «Qimirlama, Kebikek, bu kitobdan nari ket!» deb yozib chiqish kerak deyishardi. Erimning kitoblaridan nafaqat Kebikek, balki men o'zim ham nari ketishim kerakligini u vaqtda qayoqdan bilibman? O'sha kuni men kutubxonaning barcha kitoblaridan mahrum bo'lgandim. O'shanda ish orasida G'azzoliyning «Ihyo ulumid-din» kitobini o'qiyotgan edim, orqadan erimning ovozi eshitilganidan keyingina, kutubxonada juda uzoq qolib ketganimni tushundim. - Kira, sen bu yerda nima qilayapsan? Bu Rumiy edimi, har holda bu odam Rumiyning ovozi edi, lekin ovoz o'zgarib qolgan, tashqi ko'rinishi ham erimnikidan ancha jiddiy edi. Sakkiz yillik nikohimiz mobaynida u faqat bir marta, o'shanda menga ovozini ko'targan edi. - Changlarni artayapman, - shivirladim men. - Tushundim, - dedi Rumiy, - lekin, iltimos, hech qachon kitoblarimga tegma. Yaxshisi, sen bu xonaga boshqa umuman kirmasang, sendan minnatdor bo'lardim. Shundan buyon men hatto uyda yolg'iz qolganlarimda ham kutubxonadan uzoqroq yurardim. Kitoblar dunyosi hech qachon meniki bo'lmaganini va bo'lmasligini tushungan, qabul qilgan edim. Lekin uyimizda Shams Tabriziy paydo bo'lgach va ular erim bilan kutubxonaga kirib berkinib olishgach, ichimda norozilik qaynayotganini sezdim. Men borligini avvallari payqamay yurgan eski yaram ochilib, qonay boshlagan edi. Kimyo 1244 yil, 20 dekabrь, Konya. Ota-onam o'qimagan, omi odamlar edilar. Men ularning og'ir mehnatlarini va erta qariganlarini ko'rganman. Rumiy meni asrab olganida o'n ikki yoshda edim. Ungacha men Taurus tog'lari etagi vodiysida kichkina uyda yashardim, men singlim bilan o'lgan aka-ukalarimiz va opa- singillarimiz arvohlari bilan bir xonada istiqomat qilardik. Oilamizda faqat men arvohlarni ko'rar edim. Har safar bu haqida aytganimda singlim qo'rqar, onam esa yig'lar edi. Men ulardan qo'rqish kerakmasligini, ular baxtiyor yurganlarini tushuntirishga qancha urinmay, ular menga ishonishmas edi. Oilamizdagilar meni tushunishmas edi. Bir kuni qishlogimiz yonidan darbadar daydi o'tib qoldi. U juda holdan toyganini ko'rib, otam uyimizga yotib qolishga taklif qildi. Kechqurun hammamiz echki pishlog'i qovurilayotgan o'choq yonida o'tirganimizda, darbadar olis yurtlarda ko'rganlari haqida g'aroyib qikoyalar aytdi. Ko'zlarimni yumib uni tinglar ekanman, go'yo Arabiston sahrolarida sayohat qilib yurardim. Shimoliy Afrikadagi beduinlarning chaylalarini va O'rtayer dengizi deb atalgan ulkan ko'm-ko'k dengizni ko'rdim. Qirg'oq bo'ylab yurar ekanman, buramasimon chig'anoq uchradi, uni olib cho'ntagimga soldim. Men qirg'oq bo'ylab yana sayr qilmoqchi edim, lekin chidab bo'lmas qo'lansa is meni keskin to'xtatdi. Ko'zimni ochganimda, yerda yotgan edim, oilamizdagilar hammasi qo'rqib ketishgan, atrofimda turar edilar. Onam bir qo'lini boshim ostiga qo'ygan, ikkinchisida, burnim ostiga tutish uchun yarimta piyoz ushlab turardi. - Hushiga keldi! - qichqirdi singlim xursandligidan va chapak chalib yubordi. - Xudoga shukur, - dedi onam xo'rsinib va yo'lovchiga o'girildi. - U bolaligidan g'ayb olamni ko'radi. Hozir ham shunday bo'ldi. Ertalab turib, yo'lovchi mehmondo'stligimiz uchun bizga tashakkur bildirdi va xayrlashdi. Lekin ketishdan oldin otamga dedi: - Qizingiz Kimyo oddiy bola emas. U juda xosiyatli, dekin agar bu qobiliyati e'tiborsiz qolib ketsa, achinarli bo'ladi. Siz uni maktabga yuborishingiz kerak. - Qiz bolani o’qitishning nima keragi bor? – xitob qildi onam, - Kim eshitgan buni! U erga tekkunicha men bilan qolib, gilam to'qiydi. U yana mohir gilam to’quvchi. Lekin yo'lovchi bo'sh kelmadi: - Kun kelib, u buyuk olima bo'lishi mumkin. Xudo unga ko'pgina qobiliyatlar ato etipti. Sizningcha, Xudo sizlardan kamroq biladimi buni? - so'radi u. - Agar yaqin orada maktab bo'lmasa, uni ta'lim olish uchun biron olimnikiga yuborishingiz ham mumkin. Onam bosh chayqadi. Lekin otam u bilan bir fikrda emasligini payqadim. Uning ilmga bo'lgan muhabbatini bilganim uchun yo'lovchiga: - Biz olimlarni tanimaymiz. Ularni qayerdan izlab topsak bo'ladi? - degan savoliga hayron bo'lmadim. Shunda yo'lovchi hayotimni o'zgartirgan insonning nomini aytdi. - Men Konyada bir ajoyib olim inson borligini bilaman, - dedi u. - Ismi Jaloliddin Rumiy. Kimyoga o'xshagan iqtidorli qizni jon deb o'qitadi. Uni o'shanga olib boring, pushaymon bo'lmaysiz. U ketganidan keyin, onam qo'llarini osmonga ko'tarib dedi: - Men homiladorman. Yaqinda oilamizda yana bitta xo'randa tug'iladi, menga yordamchi kerak bo'ladi. Qiz bolaga kitob o'qishning nima keragi bor? U faqat uy- ro'zg'or ishlarini qilishni va bola boqishni o'rganishi kerak. Onam o'zining meni uyda olib qolish istagini sal boshqacharoq ifodalasa yaxshi bo'lardi. Agar u meni sog'inib qolishini, shuning uchun meni boshqa oilaga qisqa muddatga bo'lsa ham yuborishni istamasligini aytsa edi, men qolgan bo'lardim. Lekin u bunday demadi. Nima bo'lganida ham, otam yo'lovchining gapi asosli ekaniga shubha qilmadi, men ham ikki kundan keyin uning tarafiga o'tdim. Tez orada biz otam bilan Konyaga yo'l oldik. Biz Rumiyni u ta'lim berayotgan Madrasa eshigi oldida kutib turishimizga to'g'ri keldi. U kelganda esa tortinganimdan, hatto yuziga qarashga ham jur'at eta olmadim. Buning o'rniga qo'llariga qaradim. Rumiyning qo'llari uzun, nozik, barmoqlari harakatchan, olimning qo'llaridan ko’ra ko'proq hunarmandning qo'llariga o'xshardi. Otam meni sekin u tomoniga itardi. - Mening qizim iqtidorli. O'zim o'qimagan, omi odamman, xotinim ham hech qachon o'qimagan, lekin aytishlaricha, siz bu yerda eng o'qimishli odam ekansiz. Balki siz qizimni o'qitishni istarsiz? Rumiyga qaramay turib ham, uning hayron bo'lmaganini tushundim. U bunday iltimoslarga ko'nikib qolgan bo'lsa kerak. Rumiy otam bilan gaplashgunlaricha, men Madrasa hovlisi yaqiniga keldim va u yerda bir nechta o'g'il bolalar yurganini ko'rdim. Bitta ham qiz bola yo'q edi. Orqaga qaytayotganimda nariroqda turgan yosh ayolga e'tibor berdim. Men unga qo'l silkitgan edim, u avval sarosimalikka tushib, qotib qoldi, lekin birozdan keyin o'zini tutib oldi va u ham qo'lini silkitdi. - Qizgina, nahotki meni ko'rayotgan bo'lsang? - so'radi u. Men boshimni silkitdim, ayol tabassum qilib, chapak chalib yubordi: - Qanday ajoyib! Axir meni hech kim hech qachon ko'ra olmagan edi. Biz birgalashib, Rumiy va otam turgan joyga bordik. Ayol to'g'ri aytgan ekan - erkaklar uni payqashmadi. - Kimyo, beri kel, - chaqirdi meni Rumiy. - Otangning aytishlaricha, sen o'qishni istar ekansan. Ayt-chi, kitoblarda seni hammadan ko'p qiziqtiradigan narsa nima? Men go'yo falaj bo'lib qolganday edim, lom- mim ham deya olmadim. - Beri kel, bolam, - dedi hafsalasi pir bo'lgan otam. Otam mendan faxrlanishlarini istagani uchun to'g'ri javob bergim kelardi, lekin nima deyishni bila olmasdim va faqat chuqur xo'rsinib qo'ydim. Agar o'sha yosh ayol bo'lmaganida, biz otam bilan ikki qo'limizni burnimizga tiqib qishlog'imizga qaytib ketishimiz mumkin edi. U meni qo'limdan tutdi va: «To'g'risini aytaver. Hammasi yaxshi bo'ladi, men va'da beraman» dedi. Men o'zimni xotirjamroq his etdim, Rumiyga o'girilib qarab dedim: - Ustoz, siz bilan Qur'onni o'rganish men uchun katta sharaf. Men qiyinchilikdan qo'rqmayman. Rumiyning yuzi yorishib ketdi. - Juda soz, - dedi u va qandaydir noxush narsa esiga tushib qolganday jim bo'lib qoldi. - Lekin sen qiz bolasan. Juda qunt bilan o'qigan taqdiringda ham, baribir turmushga chiqasan va farzand ko'rasan. O'qiganlaring befoyda ketadi. Men nima deb javob berishni bilmasdim, hatto o'zimni aybdordek his etardim. Otam ham xafa bo'lib ketdi va boshini quyi soldi. Yosh ayol yana menga yordamga keldi: - Sen unga xotiningiz hamisha qiz farzand ko'rishni istagan va agar meni qiz qilib asrab olsangiz, xursand bo'ladi, deb ayt. Men shuni aytganimda, Rumiy kulib yubordi: - Tushunarli, sizlar menikiga boribsizlar va xotinim bilan gaplashibsizlar. Lekin, rosti shuki, Kira mening ustozlik ishimga hech aralashmaydi. Yosh ayol astagina g'amgin bosh chayqadi va qulog'imga pichirladi: - Sen unga ikkinchi xotini Kira bilan emas, ikki o'g'lining onasi Gavhar bilan gaplashganingni ayt. - Men Gavhar bilan gaplashdim, - dedim ismini aniq talaffuz qilib. - O'g'illaringizning onasi bilan Rumiyning rangi oqarib ketdi. - Qizaloq, Gavhar vafot etgan, - dedi u sovuq ohangda. - Mening marxum xotinim haqida sen nima bilasan? Bu ishing yaxshi emas. Shunda otam gapimizga aralashdi: - Ustoz, u sira yomon xayol qilmaydi, ishoning. Kimyo hazillashadigan qiz emas. U hamisha kattalarni izzat qiladi. Men to'g'risini aytish kerakligini tushundim: - Sizning marxum xotiningiz shu yerda. U qo'limdan ushlab turipti va menga dalda berayapti. Uning ko'zlari och jigarrang, yoqimli sepkillari bor, uzun sariq ko'ylak kiygan... Yosh ayol oyog'idagi shippakni ko'rsatayotganini ko'rib, jim bo'lib qoldim. - U men sizga oyog'iga kiygan shippak haqida gapirishim kerakligini aytayapti. Shippak to'q qovoqrang ipakdan tikilgan va mayda qizil gul bilan bejalgan. Juda chiroyli. - Bu shippaklarni men unga Damashqdan olib kelgan edim, - dedi Rumiy va ko'zlariga yosh qalqidi. - U bu shippagini yaxshi ko'rardi. Shunday degach, ustoz jim bo'lib qoldi va soqolini taray boshladi. Yuz ifodasi jiddiy va voqelikdan chetlashgan edi. Yana gapira boshlaganida esa ovozi mu-loyimlashgan va g'amginlikdan asar ham qolmagan edi. - Nima uchun qizingizda xislat bor, deganlarini endi tushundim, - dedi Rumiy otamga. - Yuringlar menikiga. Dasturxon ustida kelajak haqida suhbatlashamiz. U ajoyib o'quvchim bo'ladi. U ko'pchilik o'g'il bolalardan yaxshi bo'ladi. Keyin Rumiy menga qarab: - Sen bu haqida Gavharga aytasanmi? - dedi. - Ustoz, bunga hojat yo'q. U hozir eshitib turipti. Lekin u endi ketishim kerak deyapti. Yana u sizni hamisha mehr bilan kuzatib yurishini aytayapti. Rumiy yoqimli tabassum qildi. Otam ham jilmaydi. Hammamiz birgalikda yengil tortdik. Shu damda men Rumiy bilan uchrashuvimiz uzoqqa boruvchi oqibatlarga olib borishini tushundim. Onam bilam munosabatlarimiz bunchalik yaqin bo'lmagan edi, buning o'rniga Xudo menga ikki ota - o'z otamni va qabul qilib olgan otamni bergan edi. Shu tariqa sakkiz yil oldin men - tortinchoq, ilmga chanqoq qizaloq - Rumiylar uyiga kelib qolganman. Kira yaxshi va mehrli, hatto o'z onamdan ham mehribon bo'ldi, Rumiyning ikki o'g'li ham meni yaxshi qabul qilishdi, ayniqsa, katta o'g'illari, u keyinchalik mening akamday bo'lib qoldi. Yo'lovchi haqli bo'lib chiqdi: otam va singlimni qanchalik sog'inmay, bir daqiqa bo'lsa ham Konyaga kelganimdan, Rumiylarnikida yashab qolganimdan afsuslanmadim. Bu uyda men juda ko'p baxtli kunlarni boshdan kechirdim. Keyin Shams Tabriziy paydo bo'ldi. Uning kelishi bu yerdagi hamma narsani o'zgartirib yubordi. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|