Tarjimon: Shahnoza Qahhorova

1245 yil, 5 may, Konya.
Butun qish bo'yi shoxlari yerga egilgan katta 
daraxtlar bugun yam-yashil yaproq yozdi, 
Shams Tabriziy esa hamon biznikida 
yashayapti. Shu vaqt ichida, kuzatishimcha, 
erim boshqa odamga aylandi, kun sayin 
mendan va butun oiladan tobora uzoqlashib 
bordi. Avvaliga men ular tez orada bir-
birlarining jonlariga tegsalar kerak, deb 
o'ylagan edim, lekin bundan darak ham yo'q 
edi. Hatto badtar yaqinlashganday edilar. Ular 
yo jim o'tirishar, yo tinimsiz gaplashar, goho 
kulishar edilar va bu kulgu menga og'ir botar 
edi: chunki ular bir-birlaridan sira zerikmagan 

---

edilar. Shams bilan suhbatlardan keyin 
erimning hech kim bilan ishi bo'lmas va xuddi 
allanimadan kayf qilgan kabi o'z xayolot 
olamiga kirib ketardi. 
Rumiy bilan Shamsni uchinchi odamga joy 
qoldirmaydigan bir nima birlashtirib turardi. 
Ular bir vaqtda bir-birlariga bosh silkitar, 
tabassum qilar, qovoq solar, bir-birlariga uzoq 
qarab qolardilar. Hatto kayfiyatlari ham bir-
birlariga bog'liq edi- Ba'zan hech nima yemay, 
gaplashmay sukut saqlab o’tirishardi; ba'zan 
esa nimadandir telbalarcha kulishardi. Men 
Rumiyni taniy olmay qolgandim. Sakkiz yildan 
buyon menga er bo'lib kelayotgan, bolalarini 
o'z tuqqan bolalarimday katta qilib kelayotgan 
kishim menga begona bo'lib qolgan edi. Faqat 
yonimda uxlab yotganidagina, u bilan 
yaqinligimni his etaman. Keyingi paytlarda 
ko'p tunlarni uyqusiz, uning nafasiga quloq 
solib va tanasining iliqligini his etib o'tkazdim. 
Yuragining bir tekis urishi meni tinchlantiradi 
va Rumiyning hamon erim ekanini eslatib 

---

turadi. 
Men hamisha o'zimga-o'zim bu abadiy davom 
eta olmaydi-ku, deyman. Bir kunmas bir kun 
Shams ketadigan vaqt keladi. Axir u darbadar 
darvish-ku! Va Rumiy men bilan qoladi. U 
Konyaga va o'z shogirdlariga tegishli. Men 
hech nima qilmasligim kerak, faqat kutishim 
kerak. Ammo chidash qiyin bo'layapti, kundan-
kun tobora qiyinlashib borayapti. Juda 
qiynalgan vaqtimda o'tgan kunlarni - hech 
qanday kelishmovchiliklarga qaramasdan 
Rumiy yonimda bo'lgan paytlarni - eslayman. 
- Kira - nasroniy. Hatto islomga kirgan bo'lsa 
ham, hech qachon bizday bo'lmaydi, - bizning 
nikohimiz haqida eshitgach shivirlashar edi 
odamlar. - Shunday taniqli islom ulamosi 
g'ayridinga uylanmasligi kerak edi. 
Lekin Rumiy bu g'iybatlarga e'tibor bermas 
edi. Nikohdan avval ham, keyin ham. Va men 
undan hamisha minnatdor edim. 
Onado'li aholisi turli din va irqlarga taalluqli. 
Shunga qaramay biz hammamiz bir xil taom 

---

yeymiz, bir xil kuylaymiz; bid'atlarimiz ham, 
kechasi ko'radigan tushlarimiz ham birday. 
Nima uchun biz birga bo'la olmas ekanmiz? 
Men musulmoncha ismli nasoro bolalarni va 
nasoro ayollar emizgan musulmon bolalarni 
ko'rganman. Bizning dunyomizning o'zi 
shunday. Hamon nasorolik bilan islom orasida 
chegara bo'lsa, bu ikkala tomon 
ilohiyotshunoslari hisoblaganlaridan ancha 
qayishqoq bo'lishi kerak emasmi. 
Odamlar, meni katta olimning xotini bo'lganim 
uchun barcha ulamolar haqida yaxshi fikrda 
bo'lishim kerak, deb o'ylashadi. Ammo, 
to'g'risini aytsam, unday emas. Shak-shubhasiz, 
ulamolar ko'p narsalarni biladilar, lekin gap 
e'tiqod haqida ketganida ularning ilmlari juda 
zo'rmi? Boz ustiga, ular aytishga ham odam 
qiynaladigan so'zlarni ishlatib gapirishadi. 
Musulmon ulamolari Uchlikka bo'lgan 
nasorolik e'tiqodni inkor etishadi, nasorolar esa 
faqat Qur'onni eng buyuk deb hisoblanishiga 
qarshi chiqishadi. Ular xuddi bir-birlarini 

---

eshitmaydiganday gapirishadi. Ammo mendan 
so'rasangiz, bu buyuklardan ko'ra, oddiy nasoro 
bilan oddiy musulmon orasida umumiyat 
ko'proq. 
Nasorolikni qabul qilishda musulmon uchun 
eng qiyini - Uchlikni tan olish deyishadi. 
Musulmonlikni qabul qilishda esa nasoro 
uchun eng qiyini - Uchlikdan voz kechish. 
Qur'onda Iso (a.s.) o'zini Xudo o'ziga Kitob 
bergan va O'z payg'ambari qilgan Xudoning 
quli deydi. Men bunga qiyinchiliksiz 
ishonganman. Lekin Bibi Maryamni inkor etish 
qiyinroq kechadi. Inchunin, Iso Xristos 
onasining mehrli ko'zlariga otashin termulgim 
kelaverishini hech kimga, hatto Rumiyga ham 
aytmayman. O'z nigohi bilan u meni hamisha 
yupatadi. 
To'g'risini aytsam, Shams Tabriziyning 
biznikida joylashib olishidan shunchalar xijolat 
tortdim va xafa bo'ldimki, Bibi Maryamning 
yupatishiga har qachongidan ham zor bo'ldim. 
Men Unga duo bilan murojaat qilishga 

---

shunchalar tashna bo'ldimki, hatto isitmam 
ko'tarilar darajaga yetdi. Gohida esa o'z yangi 
e'tiqodimga xiyonat qilayotganimdan uyalib 
ketardim. 
Hech kim bularni taxmin ham qila olmas edi. 
Hatto, mening deyarli barcha ishlarim va 
fikrlarimni biladigan Sofiya ham. U meni 
tushunmagan bo'lardi. Afsuski, bular haqida 
erimga ayta olmas edim, lekin bu haqida unga 
qanday aytishni ham bilmas edim. U shundoq 
ham mendan juda uzoqlashib ketdi, badtar 
bo'lishidan qo'rqaman. Rumiy mening butun 
borlig'im edi. Endi esa begonalashib ketdi. 
Hech qachon bir inson bilan bir uyda yashab, 
bir to'shakda uxlab va lekin uning o'zing bilan 
birga emasligini his etib yashash mumkin, deb 
o'ylamagan edim.