TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə
Prezident Heydər Əliyevin təĢəbbüsü ilə 1998-ci il sentyabrın 7-8-də
Yüklə 27,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§4. MƏDƏNĠ VƏ MƏNƏVĠ HƏYAT
Təhsil. 70-ci illər Azərbaycanın ictimai-siyasi, iqtisadi mədəni və mənəvi həyatında mühüm irəliləmələr dövrü olmuşdur. Uşaq müəssisələrinin, məktəblərin maddi, texniki-təhsil bazası möhkəmlənmiş, tədrisin səviyyəsi yüksəlmişdi. 70-80-ci illərdə respublikada 101 min nəfərlik məktəbəqədər uşaq müəssisəsi tikilib istifadəyə verildi. Daimi məktəbəqədər müəssisələrin sayı 1990- cı ildə 2185-ə çatmışdı. Onlarda 181 min və ya 1970-ci ildəkindən 1,6 dəfə çox uşaq tərbiyə olunurdu. Bu müəssisələrdə 19,1 min tərbiyəçi və xidmətçi çalışırdı. Tərbiyəçilərin 49,7 faizinin ali, 22 faizinin orta ixtisas təhsili vardı. 127 Həmin illərdə respublikada 703 min yerlik 1058 ümumtəhsil məktəb binası tikilib istifadəyə verilmişdi. 128
1990-1991-ci dərs ilində respublikanın şəhər və kəndlərində 4356, o cümlədən 4268 dövlət gündüz, 88 axşam (növbəli) ümumtəhsil məktəbi fəaliyyət göstərirdi. 129
Ümumtəhsil məktəblərində hər il orta hesabla 1,4 milyona
qədər şagird təhsil alırdı. Bu məktəblərdə müəllimlərin sayı 73 min nəfərdən 132 min nəfərə çatmışdı. 1990-cı ildə ümumtəhsil məktəblərində işləyən müəllimlərin 80 faizdən çoxu, o cümlədən ibtidai sinif müəllimlərinin 52 172
faizə qədəri ali, 3,3 faizi natamam ali, 15 faizi orta-pedaqoji təhsilli idi. 130
Məktəblərin 98 faizində fənn kabinələri, emalatxanalar fəaliyyət göstərirdi. 131
Müxtəlif fənlər üzrə dərinləşmiş proqramlarla təlim verən kimya-biologiya, fizika-riyaziyyat, fars dili, ingilis dili və başqa təmayüllü internat məktəblər fəaliyyətdə idi. Azərbaycanda milli hərbi kadrlar yetişdirilməsini və SSRİ ali hərbi məktəblərinə azərbaycanlı gənclərin daxil olmasını təmin etmək məqsədilə 1971-ci ildə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə C.Naxçıvanski adına orta respublika ixtisaslaşdırılmış internat məktəbi (1991-1997-ci illərdə Bakı ibtidai hərbi məktəbi adlanıb) təşkil olunmuşdu. İşləyən gəncləri təhsilə cəlb etmək üçün gündüz məktəbləri yanında müstəqil qiyabi məktəblər təşkil olundu. Kolxoz və sovxozlarda rayon qiyabi məktəblərinin 1531 tədris-məsləhət məşğələsi açılmışdı. Axşam və qiyabi məktəb şagirdləri üçün qısaldılmış iş həftəsi müəyyən olunmuşdu. İmtahan vermək üçün XI sinif şagirdlərinə 20, VIII sinif şagirdlərinə 8, başqa sinif şagirdlərinə 4 gün pulu ödənilən məzuniyyət verilirdi. 132
cümlədən 91 pioner və məktəblilər sarayı, 1593 pioner düşərgəsi, 240-dan çox uşaq idman məktəbi, 210 musiqi, bədii və xoreoqrafiya məktəbi, 8-ə qədər uşaq parkı, 69 gənc texniklər, 65 gənc turistlər stansiyası, 118 uşaq kitabxanası fəaliyyət göstərirdi. 133
texniki-peşə məktəbi təşkil edilmişdi. 1990-cı ildə 176 belə məktəbdə 83 minə qədər və ya 1970-ci ildəkindən 16 min nəfər çox şagird sənaye, tikinti, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı, məişət xidməti və başqa sahələr üzrə 100-dən artıq peşəyə yiyələnirdi. 134
kadrlar hazırlayan 78 məktəbdə hər il 60-70 min tələbə təhsil alırdı. 135
Bu illərdə Bakı kitabxanaçılıq texnikumunun, Bakı plan-iqtisad və Gəncə tikinti texnikumları, Şuşa pedaqoji məktəbini tədris binaları və yataqxanaları, Mingəçevir və Naxçıvan politexnikumlarının, Şəki pedaqoji məktəbinin yataqxanaları istifadəyə verildi. Tələbələrin təqaüdü üç dəfə artdı. 136
70-80-ci illərdə Azərbaycanda ali təhsil daha da inkişaf etdi. Yeni ali təhsil ocaqları fəaliyyətə başladı. 1971-ci ildə Pedaqoji Dillər İnstitutu bazasında Rus dili və Ədəbiyyatı (indi Bakı Slavyan Universiteti) və Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutları (indi Azərbaycan Xarici Dillər Universiteti) təşkil olundu. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun filialları əsasında 1972-ci ildə Naxçıvan, 1973-cü ildə Xankəndi (o vaxt Stepanakert) Pedaqoji İnstitutları, 1976-cı ildə İnşaat Mühəndisləri İnstitutu, 1981-ci ildə Gəncə Texnologiya İnstitutu təşkil edildi. 80-ci illərin sonlarında respublikada 17 ali məktəb vardı. 137
Ali təhsilin maddi bazasının 173
möhkəmlənməsinə diqqət göstərilirdi. Neft və Kimya, Xarici Dillər İnstitutları, Dövlət Universitetinin humanitar fakültələri, pedaqoji institutlar üçün korpus binaları istifadəyə verildi. Politexnik İnstitutunun təhsil binası genişləndi, Neft- Kimya İnstitutunun yataqxanası üçün doqquz mərtəbəli bina istifadəyə verildi. Bir çox ali məktəbdə bədən tərbiyəsi və idman məşğələləri üçün təhsil-maddi baza genişləndirildi. Universitetin təhsil-idman kompleksi və futbol meydançası, böyük idman salonu və 25 metrlik üzgüçülük hovuzu, boks və ağır atletika salonu, Neft- Kimya İnstitutunun velosiped stansiyası, Ç.İldırım adına Politexnik İnstitutunun səkkiz salonlu idman korpusu, Bədən Tərbiyəsi İnstitutunun altı idman salonu olan yeni binası və s. tikildi. 138
80-ci illərin axırlarında respublikanın ali məktəblərində 8,5 min nəfər, o cümlədən 612 professor, akademik (onların 581-i elmlər doktoru), 3021 dosent dərs deyirdi. 139 Ali məktəblərdə avtomatik idarəetmə sistemi, elektrotexnika, biokimya, rabitə texnikası kimi istehsalın və elmi texniki tərəqqinin tələb etdiyi yeni sahələr üzrə mütəxəssislər hazırlanmağa başlanmışdı. Respublika ali məktəblərinin flaqmanı olan Azərbaycan Dövlət Universitetində (indi Bakı Dövlət Universiteti) 13 min tələbə təhsil alırdı. Onların təlim-tərbiyəsinə 1200 professor-müəllim cəlb olunmuşdu. 140
Azərbaycan Dövlət Universiteti xüsusən Azərbaycan dilinin, xalqın tarix və mədəniyyətinin qorunub saxlanılmasında, inkişaf etdirilməsində, gənclərdə milli köklərə bağlılığın möhkəmlənməsində, azadlıq ideyalarının yayılmasında mühüm rol oynamışdı. Ali məktəblərdə hər il 100 mindən artıq tələbə təhsil alır, 17-18 min gəncə ali təhsilli mütəxəssis diplomu verilirdi. 141
Azərbaycan üçün SSRİ-nin mərkəzi ali məktəblərində də kadrlar hazırlanırdı. Əvvəllər hər il cəmi 40-50 nəfər gənc SSRİ-nin qabaqcıl ali məktəblərinə qəbul edilirdi. Heydər Əliyevin rəhbərliyi illərində bu iş daha da genişləndi. 70-80-ci illərdə SSRİ-nin 50-dən çox şəhərində 135 mülki, 105 hərbi ali məktəbdə respublika üçün 17 mindən çox mütəxəssis kadr hazırlanmışdı. 142
məktəblərdə 1975/76-cı tədris ilindən dövlət və hüququn əsasları tədris olunmağa başlanmışdı. 1974-cü ildə "Azərbaycan tarixi"nin tədrisi 60 saata qaldırıldı. Ali məktəblərdə kommunizm məsələləri, partiya tarixi, marksist fəlsəfə və siyasi iqtisadın tədrisinə mərkəzi hakimiyyət tərəfindən diqqət artırıldı. Məktəblərdə sovet cəmiyyəti antaqonist ziddiyyətsiz, qüsurlardan xali bir ictimai quruluş kimi təqdim və təqdir edilirdi. "Azərbaycan tarixi"nə barmaqarası baxılır, bu fənn saxtalaşdırılmış dərsliklər və proqramlar üzrə tədris olunurdu. Əvvəllər olduğu kimi, yenə də "SSRİ tarixi" adı altında əsasən Rusiyanın tarixi təqdim edilirdi. 174
Sovet cəmiyyətində iqtisadi inkişaf sürətinin durmadan zəifləməsi ilə əlaqədar ideoloji təzyiq xeyli güclənsə də, siyasi biliklərlə real həyat arasında uyğunsuzluğun dərk olunması şagird və tələbələrdə, ümumiyyətlə bütün xalqda ictimai elmlərə, onların təbliğ etdiyi quruluşa inamsızlıq yaratmışdı. Məktəblərdə, xüsusən ali və orta ixtisas məktəblərində biliklərin qiymətləndirilməsində, qəbul imtahanlarında qeyri-obyektivlik adi hala çevrilmişdi. Tapşırıqla, rüşvətlə qiymət almaq halları geniş yayılmışdı. Buna görə də istedadlı, qabiliyyətli şəxslər ali məktəblərə, elmi müəssisələrə çox vaxt çətinliklə yol tapırdılar. 143 Lakin bununla yanaşı, əhalinin təhsil səviyyəsi artmaqda idi. 80-ci illərin sonlarında yaşı 15-dən yuxarı olan əhalinin hər 1000 nəfərindən 129-u ali, 146-sı orta ixtisas, 425-i ümumi orta, 190-nı natamam orta təhsilli idi. 144
Yüklə 27,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|