Tasdiqlayman ” Denov Tadbirkorlik va Pedagogika Instituti Axborot texnologiyalari kafedrasi mudiri: Rajabov. T “ ” 2023 yil kiberxavfsizlik asoslari fanidan ii-kurs Kompyuter injiniringi uchun

4-Laboratoriya ishi.


Mavzu: Ekspert-o’rgatuvchi tizimlar. Avtomatlashtirilgan o’rgatuvchi tizimlar. Moodle tizimida o’quv materiallarni joylashtirish
Darsning maqsadi: Ekspert-o’rgatuvchi tizimlar ko’nikmalarini shakllantirish.
Zamonaviy jamiyatda tobora o‘sib borayotgan axborot oqimi, axborot texnologiyalarining turlitumanligi, kompyuterda yechiladigan masalalarning murakkablashuvi ushbu texnologiyalardan  foydalanuvchining oldiga bir qator vazifalarni qo‘ydi. Kerakli variantlarni tanlash va qaror qabul qilish  ishlarini insondan EHMga o‘tkazish masalasi yuzaga keladi. Bu vazifani yechish yo‘llaridan biri — bu  ekspert tizimlarini yaratish va foydalanish sanaladi. Ekspert o‘zidan kelib chiqib sharoitni tahlil etadi va nisbatan foydali axborotni aniqlab oladi, chorasiz yo‘llardan voz kechgan holda qaror qabul qilishning  eng maqbul yo‘llarini vujudga keltiradi. 
Ekspert tizimida ma’lum bir predmet sohasini ifodalaydigan bilimlar bazasidan foydalaniladi. 
Ekspert tizimi  bu ayrim mavzu sohalarida bilimlarni to‘plash va qo‘llash, uyushtirish usullari  hamda vositalari majmuidir. Ekspert tizimi mutaxassislarning yuqori sifatli tajribasiga suyangan holda  qarorni tanlash chog‘ida muqobil variantlar ko‘pligi uchun yanada yuqori samaraga erishadi. 
Strategiyani tuzish paytida yangi omillarni baholab, ularning ta’sirini tahlil etadi. 
Ekspert tizimlari sun’iy intellektdan foydalanishga asoslangan. 
Sun’iy intellekt deganda aqliy xatti harakatlarga nisbatan kompyuter tizimining qobiliyati  tushuniladi. Ko‘pincha bunda inson fikrlashi bilan bog‘liq qobiliyat anglanadi. 
Ekspert tizimlarini axborot tizimlari sinfi sifatida ko‘rib chiqish mumkin. U foydalanuvchining  roziligidan qat’iy nazar ma’lumotlarni tahlil va tahrir eta oluvchi, qarorni tahlil etib qabul qiladigan,  tahliliy tasnifiy vazifalarni bajara oladigan ma’lumotlar va bilimlar bazasiga ega. Jumladan, ekspert tizimlari keladigan axborotlarni guruhlarga bo‘lib tashlay oladi, xulosa chiqaradi, identifikatsiyalaydi,  tashxis qo‘yadi, bashoratlashga o‘rgatadi, sharhlab beradi va hokazo. 
Ekspert tizimining boshqa axborot tizimlaridan afzalliklari quyidagicha: 
yaqin davrlargacha EHMda yechish qiyin yoki umuman yechib bo‘lmaydigan deb sanaluvchi  murakkab masalalarning yangi sinfini yechish, optimallashtirish va (yoki) bahosini olish imkoniyati; 
dasturchi bo‘lmagan foydalanuvchiga (eng oxiridagi foydalanuvchilar) o‘z tilida suhbat yuritish  va kompyuterdan samarali foydalanish uchun axborotni vizualizatsiyalash usullarini qo‘llash  imkoniyatini ta’minlash; yanada ishonchli va malakali xulosa chiqarish yoki qaror qabul qilish uchun ekspert tizimini 
mustaqil o‘rganish, bilimlardan foydalanish qoidalari, ma’lumotlar, bilimlarning to‘planishi; 
• foydalanuvchi axborot yo‘qligi tufayli yoki axborotning haddan ziyod rang-barangligi, yoki hatto  kompyuter yordamida ham odatdagi qarorni qabul qilishning cho‘zilib ketilishi tufayli yecha 
olmaydigan savollar yoki muammolarni hal etish; 
• takomillashgan asboblar va ushbu tizimdagi foydalanuvchi mutaxassisning shaxsiy tajribasidan 
foydalanish hisobiga yakka tartibdagi ixtisoslashgan ekspert tizimlarini yaratish imkoniyati; 
• ekspert tizimining asosi qaror qabul qilish jarayonini shakllantirish maqsadida tuzilgan bilimlar majmui (bilimlar ba’zasi) sanaladi. Bilimlar ba’zasi — bu ayrim predmet sohalari murakkab vazifalar yechimini topish uchun tahlil va 
xulosalarni yuzaga keltiruvchi model, qoida, omillar (ma’lumotlar) majmuidir. 
Axborot ta’minotining alohida yaxlit strukturasi ko‘rinishida yaqqol ko‘zga tashlangan va tashkil etilgan predmet sohasi haqidagi bilim boshqa bilim turlaridan, masalan, umumiy bilimdan ajratib turadi.