Tasdiqlayman ” Denov Tadbirkorlik va Pedagogika Instituti Axborot texnologiyalari kafedrasi mudiri: Rajabov. T “ ” 2023 yil kiberxavfsizlik asoslari fanidan ii-kurs Kompyuter injiniringi uchun

Kriptografik akslantirishlar

Odatda kriptografiyada ma’lumotlarni shifrlashda (deshifrlashda) ikki turdagi akslantirishlardan foydalaniladi. Ulardan biri o’rniga qo’yish (substitution) akslantirishi, ikkinchisi o’rin almashish (permutation) akslantirishi.

O’rniga qo’yish akslantirishi. Ushbu akslantirish sodda va zamonaviy simmetrik kriptografik algoritmlarning asosi hisoblanadi. O’rniga qo’yish akslantirishida, ochiq matn belgilari bir alfavitdan olinib, unga mos shifrmatn boshqa bir alfavitdan olinadi.
Sodda ko’rinishda olingan o’rniga qo’yish akslantirishi asosida shifrlash uchun olingan matn quyida keltirilgan. Ushbu sodda shifrlash usuli Sezar nomi bilan mashhur. Masalan, agar ochiq matn “HELLO” ga teng bo’lsa, unga mos holda shifrmatn “KHOOR” ga teng bo’ladi. Mazkur holda shifrmatn alifbosi ochiq matn alifbosidan 3 taga surish natijasida hosil qilingan va shuning uchun shifrlash kalitini 3 ga teng deb qarash mumkin. Deshifrlash jarayonida esa shifrmatn simvollari shifrmatn alifbosidan olinib, unga mos ochiq matn alifbosidagi simvolga almashtiriladi. Masalan, shifrmatn “ILUVW” ga teng bo’lsa, unga mos ochiq matn “FIRST” ga teng bo’ladi.

Ochiq matn

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z