“Tasdiqlayman” O’quv ishlari bo’yicha prorektor prof. A. Soleev

Yevropa yeksperimental ijtimoiy psixologlar assosiasiyasi
(angl. 
Yeuropean Association of Yexperimental Social Psychology, YeAYeSP) — xalqaro 
tashkilot, Yevropaning olimlarini ijtimoiy psixologiya sohasida birlashtirgan. 
Assosiasiyasi To’liq a’zolik yashayotgan va Yevropa mamlakatlarida ish doktorlik 
darajasiga yega tadqiqotchilar uchun mavjud; Tegishli a’zolar dunyoning boshqa 
qismlaridan kelgan fan doktori bo’lishi mumkin. a’zolik maxsus turi (ko’p to’rt yil 
davomida) doktorlik dissertasiyasi ustida ish professionallar uchun mo’ljallangan. 
1968 yilda Assosiasiya 62 ta olimdan iborat yedi; 2005 yilning birlashmasi 659 to’liq 
a’zolari, doktorlik talabalar 238 nafar a’zo va 130 mos keladigan a’zo bor. Yeng ko’p 
olim Gollandiya, Germaniya va Buyuk Britaniyaga topshirildi. Assosiasiya 1966 
yilda Parij yaqinidagi Royomon Abbeyda o’tkazilgan yeksperimental ijtimoiy 
psixologiya bo’yicha uchinchi Yevropa konferensiyasida tashkil etilgan.
Hozirgi kunda Jahon Psixiatriya Assosiasiyasi quyidagi maqsadlarni 
belgilaydi: 

ruhiy salomatlik sohasida ishlash va ruhiy kasallarga yordam ko’rsatish 
uchun zarur bo’lgan bilim va ko’nikmalarni kengaytirish; 

aqlan kasallikka ko’mak berishni yaxshilash; 

ruhiy kasalliklar profilaktikasini amalga oshirish; 

---

57 

aqliy salomatlikni saqlash; 

aqlan kasalliklarning huquqlarini himoya qilish; 

psixiatriya yordami, ta’lim va tadqiqotlar sohasida yeng yuqori axloqiy 
standartlarni ishlab chiqish va rioya yetilishini rag’batlantirish; 

psixiatriya yordami, ta’lim va tadqiqotlarda yuqori sifat standartlarini ishlab 
chiqishni rag’batlantirish va ushbu standartlarga rioya qilish; 

aqlan kasallikka ko’mak berishda kamsitmaslik (tenglik) ni rag’batlantirish; 

psixiatrlarning huquqlarini himoya qilish.
Keyinchalik psixologiya sohasidagi ilmiy ishlar faollashtirildi. 1956-yildan 
boshlab «Voprosы psixologii» jurnalining chiqa boshlashi buning guvohidir. 
Psixologiya masalalari sohasidagi ko’p materiallar, shuningdek, «Semya i shkola», 
«Doshkolnoye vospitaniye», «Nachalnaya shkola», «Psixologicheskiy jurnal», 
«Voprosы psixologii» jurnallarida va boshqa davriy matbuotda bosilib chiqib turdi. 
Ilmiy ishlarning faollashtirilganligi, shubhasiz, 1957-yiI Psixologlar Jamiyatini 
tuzishga yordam berdi. Shu yillar mobaynida bizning oliy o’quv yurtlarimiz 
psixologiyadan zaruriy o’quv qo’llanmalari bilan ta’minlandi. 
Bu qobiliyatiarga kiruvchi yesda olib qolish qobiliyatiarida ayrim zvenolarning 
xarakteristikasi berilgan. Yesda olib qolishda qatnashuvchi fikrlash jarayonlariga 
alohida ye’tibor berilgan. 
Munozaralarning yeng muhim yakuni haqiqatan ham ilmiy psixologiyani 
yaratish vazifasi yedi. Munozaralar shu narsani ko’rsatdiki, buning uchun o’sha davr 
metodologik merosini, psixologiya sohasiga bevosita daxldor bo’lgan ta’limotini 
puxta o’rganish va yegallab olmoqiari kerak yedi, ikkinchidan, psixologlar 
psixologiya sohasidagi barcha tarixiy meros va yutuqlarni o’rganish bilan 
shug’ullanishlari va bu yutuqlarni tanqidiy o’ziashtirib olishlari kerak yedi va 
uchinchidan, o’tmishda yerishilgan yutuqlarga asoslanib turib, ilmiy psixologiya 
muammolarini ishlab chiqishni ilgari surmoqlari kerak yedi. 
Munozara natijasida o’sha davr psixologiyasida haqiqatan ham qayta kurash 
ishlari boshlandi. Psixologiyaning metodologik va asosiy muammolari bo’yicha 
asarlar yozildi, bir qancha burjua psixologiyasi nazariyalari tanqidiy ravishda 

---

58 
yoritildi. Bir qancha yeksperimental ishlar qilinib, ularda psixik jarayonlar sifat 
jihatidan o’ziga xos hodisalar deb tushunildi, ular organizmning reflekslari va 
reaksiyalariga tenglashtirib qo’yilmadi. 
Ikkita o’quv qo’llanmasi munozaralardan keyin psixologiyaning qayta 
ko’rilganligini ko’rsatuvchi yaqqol dalil yedi. Bulardan birini professor Kornilov 
(«Psixologiya I-nashri 1934 va 2-nashri 1935-yillarda) ikkinchisini yesa professor S. 
L. Rubinshteyn («Osnovы obщyey psixologii», 1935-yil) tuzgan yedi. 
Bu 
asarlarda 
psixologiya 
masalalari 
munozaralargacha 
bo’lgandan 
boshqacharoq talqin qilindi. Xususan, professor Kornilov, bu kitobida psixologiya 
predmetini tushunishni keskin o’zgartirdi, ayrim psixik jarayonlar yesa yendi 
organizm reaksiyalarining kombinasiyasi deb talqin qilinmaydi. Bu psixologiyada 
yemosiyalar, iroda va xarakter psixologiyasiga ham o’rin beriladi. 
30-yillarda psixologlar psixikani yeksperimental o’rganish yuzasidan ko’p 
maxsus laboratoriya va xonalar tashkil qildilar. Bunday laboratoriyalar faqat 
markaziy shaharlar (Moskva, Leningrad)dagina yemas, balki olis viloyatlar hamda 
milliy respublikalar, shaharlarida ham tashkil qilindi. 
Shu davrda O’zbekistonda ham yeksperimental laboratoriya va xonalar tashkil 
qilina boshladi. Toshkentda O’rta Osiyo Davlat universiteti huzurida, O’rta Osiyo 
Kommunistik universiteti, temiryo’l transport boshqarmasida va Magnat instituti 
huzurida laboratoriyalar tashkil qilingan. Samarqand shahridagi o’zbek pedinstitutida 
ham boy jihozlangan laboratoriya tashkil qilingan yedi. 
Bu davrda professor Lazurskiy kashf yetgan juda foydali tabiiy yeksperimentni 
qo’llab, bolalar psixologiyasi va yeksperimental psixologiya sohasida ko’plab 
yeksperimental tadqiqotlar o’tkazdilar. 
Ayrim psixik jarayonlar va ularning funksiyalarini o’rganish sohasida ham bir 
qancha ishlar qilindi. Masalan, V.A. Artemovning idrok sohasidagi, Ye.A. Ribnikov 
va A.N. Leontevlarning xotira sohasidagi, L.S. Vigoskiyning tafakkur sohasidagi 
tadqiqotlari va boshqalar shular jumlasidandir. 

---

59 
Mehnat psixologiyasi sohasida ham juda ko’p ishlar qilindi. Ular faqat xona va 
laboratoriyalardangina yemas, balki bevosita ishlab chiqarishning o’zida, zavod, 
fabrikalarda, shu jumladan, O’zbekiston paxta dalalarida ham o’tkazildi. 
Bu davrda hayvonlar psixikasini o’rganish sohasidagi ishlar ham kuchli 
sur’atda avj oldirildi. Bu jihatdan Ladngina Kot Voytonis va boshqalarning ishlari, 
ayniqsa, qimmatlidir. 
Shu yillari psixologiyaning deyarli hamma sohalarini: psixika, psixika va ong 
taraqqiyoti haqidagi, sezgi, idrok, xotira kabilar haqidagi ta’limotlarni qamrab 
oluvchi bir qancha katta asarlar nashr qilindi. Bulardan yeng muhimlari 
quyidagilardir: «Psixologiya», prof. K.N. Kornilov, B.M. Teplov va L.M. Shvarslar 
tahriridagi jamoa asar; prof. S.L. Rubinshteyn «Osnovы obщyey psixologii»; 
«Psixologiya», Kostyuk tahririda (ukrain tilida), «Obщaya psixologiya» D. N. 
Uznadze (gruzin tilida). 
Shu narsani ta’kidlamoq kerakki, bu asarlarning ko’pchilik qismi o’sha davr 
psixologlarining tadqiqotlari materiallari asosida yozilgan. Urushgacha davrda o’sha 
davr psixologiyasi manzarasi mana shundan iborat yedi.