2. O‘quvchilar bilim, ko‘nikma va malakalarini baholashning mezonlari hamda tamoyillari. O‘qitish samaradorligi son, sifat, to‘liqligi, o‘z vaqtidaligi, tezkorligi, chuqur har tomonlamaligi, nazoratning ob’ektivligi bilan bog‘liqligi masalasi oldin qo‘rib o‘tilgan edi. Bu bog‘liklikni to‘laroq amalga oshirish uchun turli tushunchalarni aniqlash, ular o‘rtasidagi uzviylikni, nazoratning samaradorligini belgilovchi omillarni aniqlab olish zarur. Hozirgi vaqtda “baho”, “nazorat”, “tekshirish”, “hisobga olish” va b.q. tushunchalar va ular bilan bog‘liqlikni belgilovchi aniq yondashuv yo‘q. Ba’zan bir-birini to‘ldiradi, ba’zan esa alishtirib yuboriladi, ba’zan bir ma’no ifodalanadi, ba’zan turlicha ifodalanadi.
Bu o‘rinda “nazorat” o‘quvchi bilim va ko‘nikmalarini ajratish, o‘lchash va baholash tarzida qabul qilinadi. Tekshirish deb aniqlash va o‘lchash tushiniladi. SHu jihatdan tekshirish nazoratning ajralmas tarkibiy qismi sifatida o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi qayta aloqa jarayoni hisoblanib, bu o‘rinda pedagogning maqsadi - o‘zlashtirilgan material haqida ob’ektiv materialga ega bo‘lish, o‘quvchi bilimida mavjud xato va kamchiliklarni aniqlashdan iborat.
Tekshirishdan maqsad,o‘quvchilarning nafaqat o‘rganganlik darajasi va safatini aniqlash balki, ularni sarf qilgan o‘quv mehnati hajmini aniqlashdan ham iborat. Nazorat o‘zida nafaqat tekshirishni, shuningdek, u o‘zida baholash va natijani ham qamrab oladi.
O‘quvchilar o‘zlashtirishini baholashning asosi nazorat natijalari hisoblanadi. Bu o‘rinda o‘quvchilar mehnatining son va sifat jihatlari ham e’tiborga olinadi. Son jixatdan o‘quvchilarni olgan ballari va foizlarida ifodalanadi. Sifat jixatlari esa -“yaxshi” , “qoniqarli” kabi baho me’yorlari bilan harakterlanadi.
Baholash - bu ma’lum bir va bir necha raqamlarni o‘lchash va hisoblash natijasi emas, balki baholash me’yoriga berilgan ahamiyat alohida qiymatga ega.
O‘quvchilar bilim, ko‘nikma va malakalarini baholashdan ko‘zlangan maqsad quyidagilardan iboratdir.
O‘quv maqsadlariga erishilganlikni aniqlash uchun;
Keyingi bosqichga o‘tishdan oldin, avvalgi o‘zlashtirish darajasi aniqlash uchun;
Natijaga erishganligini tasdiqlash uchun;
O‘quvchilarning qiziqishlarini aniqlash uchun;
YUtuq va kamchiliklarni aniqlash uchun;
O‘qituvchi o‘z faoliyatiga tuzatishlar kiritishi uchun;
YAlpi o‘zlashtirish darajasini aniqlash uchun;
Ta’lim jarayoni yutuqlarini aniqlash uchun;
Ta’lim oluvchilarni yutuqlarga qiziqtirish uchun;
Tashqi qiziquvchilarga, ish beruvchilarga, yuqori tashkilotlarga va ota-onalarga ma’lumot berish uchun.
