4. NAZARIY TADKSHOTLARNING UCHINCHI BOSSICHI Nazariy tadkikotlarning 3-boskichi ma’lum bir gurux xodisalarini tushuntirish uchun xizmat
kiladi. Tushuntirishda avval asosiy konundan tegishli emperik konun chikariladi, keyin undan
urganilayotgan xodisani tavsiflovchi ma’lumotlar topiladi. Nazariyani tekshirishning usullaridan biri
konun asosida olingan kiymatlar tajriba natijalari bilan solishtiriladi, agar ular moye tushsa, nazariya
tugri deb topiladi.
Tushuntirish deb urganilayotgan xodisani konunga tayanib chikarilgan isbotiga aytiladi.
Nazariya umumiy xolda chegarasi bulmagan xolda kup bulgan xodisalarni uzida jamlagani sababli
uning asosida xali kuzatilmagan dalillar xakvda xam konkret axborotlar chikarilishi mumkin, ushbu
xolda u bashorat yoki oldindan
kurish deb ataladi. Bashorat tajribada tasdiklanadi. Bashorat uzini ayniks ob’ektiv konunlar sababli
yuzaga kelishini yakkrl tasdikdaydi.
Mantiliy va matematik metodlar - nazariy tadkikrtlarning bo! vositasidir.
Konkretlashtirish - fanning ma’lum rivojlanish boskichida boshlangi falsafiy goyalardan dunyoni
ancha konkret ilmiy tasviriga utish va shu tarik uning konkret elementlari yordamida nazariyani kurish
demakdir.
Generalizatsiya deb- mutlak, xususiy xarakterga ega bulgan emperi bilimlardan dunyoni ilmiy
tasvirining umumiy elementlariga ugish va sh tarika boshlangich emperik bilimlarni tushuntirib
beruvchi nazariyani kuri uchun asos buladigan jarayonga aytiladi.
Tayanch suz va iboralir: Ilmiy bilish, umumiylik, abstraklik, konkretlashtirish, ilmiy tamoyi ideallashtirish, ilmiy taxmin,
nazariy tadkikot, fikriy tajriba, tizimlili emperik bilish, generalizatsiya.
Mayezu yuzasidan nazorat savollari: Ilmiy bilishning nazariy darajasi va uning xususiyatlari.
I . Umumiylik va abstraklik nima?
2. Tizimlilik va uning moxiyati.
3. Nazariy tadkikotning boskichlari xakida tushuncha bering.
4. Nazariy tadkikrtlarning 1-boskichi. ;
5. Nazariy tadkikrtlarning 2-boskichi.
6. Nazariya va uning funksiyalari.
7. Tushuntirish va uning moxiyati.
8. Konkretlashtirish degan tushunchani izoxdang.
9. Generalizatsiya tushunchasini izoxlang.
